Paronychodon
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Paronychodon (paronychodon) | |
|---|---|
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | zob. tekst |
| Czas | |
| Systematyka | Dinosauria |
 Zęby, przypisywane do Paronychodon. Źródło: Williamson i Brusatte, 2014. | |
Wstęp
Paronychodon to wątpliwy rodzaj teropoda, prawdopodobnie z kladu (rodziny) Troodontidae żyjącego w późnej kredzie. Znany jest w zasadzie wyłącznie z zębów. Sprawia to, że powszechnie jest on uważany za nomen dubium. Do rodzaju Paronychodon przypisywano kilka gatunków pochodzących z różnych zakątków Ameryki Pólnocnej, a nawet Azji i Europy, lecz żaden z nich nie jest dziś ważny z naukowego punktu widzenia. Zęby przypisywano paronychodonowi charakteryzują się zazwyczaj brakiem piłkowania, są ściśnięte bocznie z płaską powierzcznią językową i charakterystycznymi prążkami. Sugerowano m.in., że zęby poronychodona to w rzeczywistości nieprawidłowo rozwinięte lub patologicznie zniekształcone zęby innych teropodów. Inni badacze uznawali, że Paronychodon może być ważnym taksonem (Williamson i Brusatte, 2014).
Etymologia
Nazwa Paronychodon pochodzi od greckich słów para („prawie”), onykh („pazur”) oraz odon („ząb”). Nawiązuje ona do kształtu zębów tego zwierzęcia.
Gatunki
P. lacustris
Gatunek typowy, nazwany przez Cope’a w 1876 r. na podstawie pojedynczego ząba z osadów formacji Judith River. W drugiej połowie XX w. przypisywano do niego liczne dalsze zęby z tej samej formacji, a także z formacji Milk River (Alberta, Kanada), Dinosaur Park (Alberta, Kanada), Kirtland (Nowy Meksyk) oraz Frenchman (Saskatchewan, Kanada). Wiek tych formacji waha się od wczesnego kampanu do późnego mastrychtu, obejmując kilkanaście milionów lat. Prawie na pewno zęby te należą do więcej niż jednego gatunku teropoda.
P. caperatus
Gatunek opisany w 1889 r. przez Othniela Marsha na podstawie zęba z datowanych na późny mastrycht osadów formacji Lance w Wyoming. Początkowo szczątki te uznawano za zęby ssaków. Dopiero w 1991 r. Olshevsky przeniósł go do rodzaju Paronychodon. Do tego gatunku może należeć znaczna liczba podobnych zębów z formacji Lance.
P. asiaticus
Gatunek opisany w 1995 r. przez Nessova jako plezjozaur. Przeniesiony do rodzaju Paronychodon, a w 2013 r. ustanowiony jako nowy gatunek przez Suesa i Averianova. Materiał typowy (7 zębów) pochodzi z formacji Bissekty w Uzbekistanie, datowanej na turon. Do P. asiaticus przypisano też dalsze zęby z tej formacji, a takze zęby z formacji Khodzhakul (alb – cenoman). Z uwagi na rozpietość czasową, wydaje się wątpliwe, by szczątki te należały do jednego taksonu. Równie wątpliwe jest ich powiązanie z rodzajem Paronychodon
P. portucalensis
Takson ten pochodzi z datowanych na późny kampan – wczesny mastrycht osadów nienazwanej formacji w Portugalii. Opisany początkowo jako P. lacustris, w 1991 przeniesiony został do nowego gatunku. Materiał kopalny obejmuje zaledwie 3 zęby. Podobnie jak wyżej, powiązanie z rodzajem Paronychodon jest wysoce wątpliwe.
Inne szczątki przypisywane do Paronychodon
Oprócz wyzej wymienionych, do Paronychodon sp. przypisywano zęby z róznych części Ameryki Północnej, m.in. z osadów formacji Hell Creek, Two Medicine czy Oldman, a także z Hiszpanii, Francji, Rumunii czy Rosji.
Spis gatunków
| Paronychodon | Cope 1876 | nomen dubium |
| = Euronychodon | Antunes i Sigogneau-Russell, 1991 | |
| = “Plesiosaurodon” | Nessov, 1995 | |
| P. lacustris | Cope, 1876 | nomen dubium |
| P. caperatus | Cope, 1876 | nomen dubium |
| = Tripriodon caperatus | Marsh 1889 | |
| = Menisocoessus caperatus | Marsh 1889 | |
| = Dipriodon caperatus | (Marsh 1889) Currie, Rigby & Sloan, 1990 | |
| P. portucalensis | Antunes i Sigogneau-Russell, 1991 | nomen dubium |
| = Euronychodon portucalensis | Antunes i Sigogneau-Russell, 1991 | |
| P. asiaticus | (Nessov, 1995) Sues & Averianov, 2013 | nomen dubium |
| = Euronychodon asiaticus | Nessov, 1995 |
Bibliografia
Mortimer, M. (online) [1].
Sues, H.-D. & Averianov, A. (2013). “Enigmatic teeth of small theropod dinosaurs from the Upper Cretaceous (Cenomanian-Turonian) of Uzbekistan.” Canadian Journal of Earth Sciences. 50, 306-314.
Williamson, T.E. & Brusatte, S.L. (2014). “Small Theropod Teeth from the Late Cretaceous of the San Juan Basin, Northwestern New Mexico and Their Implications for Understanding Latest Cretaceous Dinosaur Evolution.” PLoS ONE 9(4): e93190. doi:10.1371/journal.pone.0093190.
