Rhabdodon: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Dr. rozbudowa, uzupełnienia)
m (→‎Historia badań)
 
(Nie pokazano 27 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
−
{{DISPLAYTITLE:''Rhabdodon''}}
+
{{DISPLAYTITLE: ''Rhabdodon''}}
−
<small>
+
{{Opis
−
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
+
|Autor                 = [[Marcin Szermański]], [[Maciej Ziegler]]
−
| Autor:
+
|Korekta                = [[Tomasz Sokołowski]], [[Kamil Kamiński]]
−
| Korekta:
+
|nazwa                  = ''Rhabdodon'' (rabdodon)                  
−
|-
+
|długość                = 4-6 m
−
| [[Marcin Szermański]]
+
|wysokość              =
−
[[Maciej Ziegler]]
+
|masa                  =
−
| [[Tomasz Sokołowski]]
+
|dieta                  = roślinożerny
−
 
+
|miejsce                = [[Francja]], Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże
−
[[Kamil Kamiński]]
+
|czas                  = {{Występowanie|72|69}}
−
|}
+
ok. 72-69 [[Ma]]<br>
−
</small>
+
<small>późna [[kreda]] (wczesny [[mastrycht]])</small>
−
 
+
|systematyka            =
−
----
+
[[Dinosauria]]
−
 
 
−
{| class="wikitable" style="text-align:left" align="left"
 
−
! colspan=2 | ''Rhabdodon'' (rabdodont)
 
−
|-
 
−
! '''Długość''':
 
−
| 4-6 m
 
−
 
 
−
|-
 
−
! '''Masa''':
 
−
| 0,25-1,7 t
 
−
 
 
−
|-
 
−
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
 
−
| [[Rumunia]] - miasto Hunedoara
 
−
 
 
−
<small>(formacja [[Sanpetru]])</small>
 
−
 
 
−
[[Francja]] - Aude, Couches de Rognac,  
 
−
 
 
−
Bouches-du-Rhone, Var, Ariege i Hérault
 
−
 
 
−
<small>(formacja [[Marnes Rouges Inferieures]],
 
−
 
 
−
formacja [[Gres de Saint-Chinian]], nienazwana jednostka,
 
−
 
 
−
formacja [[Gres a Reptiles]] i formacja [[Gres de Labarre]])</small>
 
−
 
 
−
[[Hiszpania]] - Lleida, Lerida i Armuña
 
−
 
 
−
<small>(formacja [[Aren]], formacja dolny [[Tremp]] i dolne warstwy
 
−
 
 
−
"Garumnian" oraz formacja [[Vegas de Matute]])</small>
 
−
 
 
−
?[[Austria]] - Niederösterreich
 
−
 
 
−
<small>(formacja [[Grünbach]] - grupa Gosau)</small>
 
−
|-
 
−
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
 
−
| <small>[[późna kreda]] (?późny [[santon]] - [[mastrycht]])</small>
 
−
|-
 
−
! '''Systematyka'''
 
−
| [[Dinosauria]]
 
  
 
[[Ornithischia]]
 
[[Ornithischia]]
−
 
−
[[Genasauria]]
 
−
 
−
[[Neornithischia]]
 
−
 
−
[[Cerapoda]]
 
  
 
[[Ornithopoda]]
 
[[Ornithopoda]]
Linia 69: Linia 21:
 
[[Iguanodontia]]
 
[[Iguanodontia]]
  
−
[[Rhabdodontidae]]
+
[[Rhabdodontomorpha]]
−
|-
 
−
| colspan=2 |[[Plik:Rhabdodon_by_Tom_Parker.png|400px]]
 
−
<small>Rekonstrukcja ''R. proscus''. Autor: Tom Parker.
 
−
[https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rhabdodon_by_Tom_Parker.png].</small>
 
−
|-
 
−
! colspan=2 | Mapa znalezisk ''R. priscus'', ''R. septimanicus'' i ''R.'' sp.:
 
−
|-
 
−
| colspan=2 |
 
−
<display_points type="terrain" zoom=4>
 
−
45.7492° N, 22.8883° E~formacja [[Sanpetru]], miasto Hunedoara, [[Rumunia]]|<small>''R. priscus''.
 
−
43.4886° N, 5.2331° E~Couches de Rognac, [[Francja]]|<small>''R. priscus''<br>
 
−
43.5° N, 5.0833° E~formacja [[Gres a Reptiles]], Bouches-du-Rhone, [[Francja]]|<small>''R. priscus''.
 
−
43.5° N, 6.3333° E~formacja [[Gres a Reptiles]], Var, [[Francja]]|<small>''R. priscus''.
 
−
43.0° N, 1.5° ~|formacja [[Gres de Labarre]], Ariege, [[Francja]]|<small>''R. priscus''.
 
−
43.35° N, 3.2166° E~formacja [[Gres de Saint-Chinian]] Gres de Saint-Chinian, Hérault, [[Francja]]|<small>''R. septimanicus''.
 
−
43.2992° N, 3.381° E~Cruzy, Hérault, [[Francja]]|<small>''R.'' sp.
 
−
41.6166° N, 0.6333° E~formacja [[Aren]], Lleida, [[Hiszpania]]|<small>''R. priscus''.
 
−
42.9° N, 2.2° E~formacja [[Marnes Rouges Inferieures]] i [[Gres de Saint-Chinian]], Aude, [[Francja]]|<small>''R. priscus''.
 
−
47.8° N, 16.2° E~formacja [[Grünbach]], Niederösterreich, [[Austria]]|<small>''R. priscus''.
 
−
41.1° N, 4.3° W~Armuña, zęby rabdodonta
 
  
−
</display_points>
+
[[Rhabdodontoidea]]
−
|}
 
  
 +
[[Rhabdodontidae]]
 +
|grafika                = Rhabdodon_by_Tom_Parker.png
 +
|podpis                = Rekonstrukcja rabdodona. Autor: Tom Parker [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rhabdodon_by_Tom_Parker.png]
 +
|PorównanieGrupa        =
 +
|PorównanieDługość      =
 +
|mapa                  =
 +
}}
 
==Wstęp==
 
==Wstęp==
−
''Rhabdodon'' był [[rodzaj]]em prymitywnego iguanodonta żyjącego na końcu ery dinozaurów na terenie Europy. Był niewielki i dość krępy. Jego nieartykułowane szczątki są dość często spotykane w wielu krajach Starego Kontynentu. Nazwa ''Rhabdodon'' oznacza "żłobkowany ząb".
+
''Rhabdodon'' był [[rodzaj]]em prymitywnego iguanodonta żyjącego na końcu ery dinozaurów na terenie Europy. Był niewielki i dość krępy. Przypisywane mu nieartykułowane szczątki są dość często spotykane w wielu krajach Starego Kontynentu, choć pewny materiał pochodzi jedynie z południa Francji. Nazwa ''Rhabdodon'' oznacza "żłobkowany ząb".
  
−
==Pozycja systematyczna==
+
==Materiał kopalny==
−
Długo nie było pewne, czy ''Rhabdodon'' należy do iguanodontów, czy do (prawdopodobnie polifiletycznych) hypsilofodontydów. Obecnie uważany jest za bardzo prymitywnego przedstawiciela [[Iguanodontia]]. Należy do znanej głównie lub wyłącznie z późnej kredy Europy rodziny [[Rhabdodontidae]], w skład której wchodzą także ''[[Mochlodon]]'' i ''[[Zalmoxes]]''. Wg analizy [[Attila Ősi|Ősiego]] i in. ([[2012]]) ''R. priscus'' jest najbardziej [[bazalny]]m przedstawicielem [[Rhabdodontidae]].
+
[[Lektotyp]] (MPLM 30) to lewa kość zębowa bez przedniej części.
  
−
==Gatunki==
+
Materiał przypisany to następujące okazy: MPLM 31 (przednia część prawej kości zębowej), MPLM 32 (fragment kości zębowej), MPLM 34 (tylny kręg grzbietowy, MPLM 36 (dwa zrośnięte kręgi krzyżowe, MPLM 51 (lewa k. promieniowa), MPLM 59 (bliższy koniec prawej k. udowej), MPLM 60 (dalszy koniec prawej k. piszczelowej, MPLM 61 (dalszy koniec prawej k. udowej) oraz dwa tylne kręgi ogonowe bez nr katalogowego (Czepiński i Madzia, 2025).
−
Znamy 2 gatunki rabdodonta: ''R. priscus'' i ''R. septimanicus''. Ten drugi być może jest tym samym zwierzęciem co ''R. priscus''. Istniał jeszcze jeden [[gatunek]] - ''R. robustus'' - lecz został przeniesiony do nowego [[rodzaj]]u ''[[Zalmoxes]]'', w którym został rozbity na dwa gatunki.
 
  
−
===''R. priscus''===
+
Do ''Rhabdodon priscus'' przypisywano też inne szczątki, jednak nie ma pewności co poprawności takiej identyfikacji. Mimo dość skąpego materiału, możliwe jest wskazanie unikalnej kombinacji cech, pozwalającej odróżnić ''R. priscus'' od innych rabdodontomorfów (Czepiński i Madzia, 2025).
−
[[Plik:Rhabdodon_priscus.JPG|300px|thumb|right|Szkielet ''R. priscus''. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rhabdodon_priscus.JPG].]]
 
−
Długość: 4-6 m
 
  
−
Masa: 0,25-1,7 t
+
==Pozycja systematyczna==
 +
Długo nie było pewne, czy ''Rhabdodon'' należy do iguanodontów, czy do (prawdopodobnie polifiletycznych) hypsilofodontydów. Obecnie uważany jest za bardzo prymitywnego przedstawiciela [[Iguanodontia]]. Należy do znanej głównie lub wyłącznie z późnej kredy Europy rodziny [[Rhabdodontidae]], w skład której wchodzą także ''[[Mochlodon]]'' i ''[[Zalmoxes]]''. Wg analizy [[Attila Ősi|Ősiego]] i in. ([[2012]]) ''R. priscus'' jest najbardziej [[bazalny]]m przedstawicielem [[Rhabdodontidae]]. W analizie Czepińskiego i Madzi (2025) okazał się najprymitywniejszym członkiem [[Rhabdodontoidea]].
  
−
Czas: [[późna kreda]] (?późny [[santon]] - [[mastrycht]])
+
==Historia badań==
 +
W toku badań opisano trzy gatunki gatunki rabdodonta: ''R. priscus'', ''R. septimanicus'' i ''R. robustus''. ''R. robustus'' został przeniesiony do nowego [[rodzaj]]u ''[[Zalmoxes]]'' (Weishampel i in., 2003), w którym został rozbity na dwa gatunki. Z kolei bardzo fragmentaryczny ''R. septimanicus'' doczekał się własnego rodzaju w 2025 r. (Czepiński i Madzia, 2025). Steel (1969) użył też kombinacji ''R. suessi'' w odniesieniu do gatunku typowego ''[[Mochlodon]]''. Włączenie tego taksonu do rodzaju ''Rhabdodon'' nie zyskało jednak szerszej akceptacji.
  
−
Miejsce: patrz w metryczce (prócz Hérault we Francji)
+
[[Plik:Rhabdodon_priscus.JPG|300px|thumb|right|Szkielet ''R. priscus''. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rhabdodon_priscus.JPG].]]
−
 
 
−
Materiał kopalny: fragmenty czaszki, zęby, materiał pozaczaszkowy należący do osobników zarówno młodych, jak i dorosłych. Obejmuje on kręgi, kości obręczy barkowej, miednicy oraz kończyn (Chanthasit, 2010). Można więc przyjąć, że znamy większość szkieletu tego gatunku.
 
−
 
 
−
Jest to [[gatunek typowy]] [[rodzaj]]u ''Rhabdodon''. Składają się na niego takie gatunki, jak ''Ornithomerus gracilis'' i ''Oligosaurus adelus'', które są jego [[młodszy synonim|młodszymi synonimami]]. ''[[Mochlodon]] suessi'' to kolejny możliwy jego [[młodszy synonim]] ([[David Norman|Norman]], [[2004]]), co zasugerował już [[Franz Nopcsa|Nopcsa]] ([[1902]]). Wg niego różnice anatomiczne miały tłumaczyć dymorfizm płciowy. Z kolei wg [[Sven Sachs|Sachs]] i [[Jahn Hornung|Hornung]] ([[2006]]) mochlodont to ''[[nomen dubium]]'', a więc nie może być jego [[synonim]]em ze względu na brak cech diagnostycznych.
 
  
−
[[Gatunek]] ten był największym przedstawicielem [[Rhabdodontidae]]. [[Gregory Paul]] ([[2010]]) ocenia go na 4 metry długości i 250 kg, zaś Ösi i in. ([[2012]]) na 6 metrów. Benson i in. (2014) oszacowali jego masę na 1,7 t, znacznie wyżej niż Paul.
 
 
[[Plik:Rhabdodon.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja. Autor: Arthur Weasley [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rhabdodon.jpg].]]
 
[[Plik:Rhabdodon.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja. Autor: Arthur Weasley [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rhabdodon.jpg].]]
  
−
===''R. septimanicus''===
 
−
Długość: ? m
 
−
[[Plik: Rhabdodon_septimanicus.JPG|300px|thumb|right|Szczątki  ''R. septimanicus''. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rhabdodon_septimanicus.JPG].]]
 
−
 
−
Masa: ? kg
 
−
 
−
Czas: [[późna kreda]] ([[kampan]] - [[mastrycht]])
 
−
 
−
Miejsce: [[Francja]] - Hérault; [[formacja]] [[Gres de Saint-Chinian]]
 
−
 
−
Materiał kopalny: kość zębowa.
 
−
 
−
Kolejny [[gatunek]] należący do tego [[rodzaj]]u. Został do niego przypisany na podstawie ogólnej morfologii zębów. Jest słabo poznany, gdyż składa się jedynie z kości zębowej (''dentary''), która ma się różnić w tylnej części od jej odpowiednika u gatunku typowego. ''R. septimanicus'' może okazać się [[synonim]]em pierwszego gatunku, gdyż różnice w budowie mogą być spowodowane uszkodzeniami.
 
 
[[Plik:Rhabdodon_priscum_1.jpg|300px|thumb|right|Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rhabdodon_priscum_1.jpg].]]
 
[[Plik:Rhabdodon_priscum_1.jpg|300px|thumb|right|Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rhabdodon_priscum_1.jpg].]]
  
 
==''Rhabdodon'' sp.==
 
==''Rhabdodon'' sp.==
−
Długość: ? m
+
W 2006 r. [[Marie Pincemaille-Quillevere]] i współpracownicy opisali dwie mózgoczaszki (M4 i MN25) z późnego kampanu lub wczesnego mastrychtu Francji (Hérault, niedaleko wsi Cruzy). Elementy czaszkowe rabdodonta są słabo poznane, nie jest więc pewne, czy te mózgoczaszki rzeczywiście do niego należą. Stąd też nienadany mu epitet gatunkowy, a ograniczenie się do zapisu ''Rhabdodon'' sp. W badaniach nad nimi zostały porównane z ''[[Tenontosaurus]]'', którego czaszka zachowała się w większym stopniu. Kolejne doniesienie pochodzi z Hiszpanii (Armuña, formacja [[Vegas de Matute]]). Niezwykle skąpy materiał kopalny to zaledwie dwa zęby z kości szczękowej (Pérez-García i in., 2015).
−
 
 
−
Masa: ? kg
 
−
 
 
−
Czas: [[późna kreda]] (późny [[kampan]] - wczesny [[mastrycht]])
 
−
 
 
−
1. Miejsce: [[Francja]] - Hérault (niedaleko wsi Cruzy)
 
−
 
 
−
Materiał kopalny: dwie mózgoczaszki (M4 i MN25).
 
−
 
 
−
O tych dwóch skromnych skamielinach donoszą [[Marie Pincemaille-Quillevere]] i in. ([[2006]]). Elementy czaszkowe rabdodonta są słabo poznane, nie jest więc pewne, czy te mózgoczaszki do niego należą. Stąd też nienadany mu epitet gatunkowy, a ograniczenie się do zapisu ''Rhabdodon'' sp. W badaniach nad nimi zostały porównane z ''[[Tenontosaurus]]'', którego czaszka zachowała się w większym stopniu.
 
−
 
 
−
2. Miejsce: [[Hiszpania]] - Armuña, formacja [[Vegas de Matute]]
 
−
 
 
−
Materiał kopalny: dwa zęby z kości szczękowej (Pérez-García i in., 2015).
 
  
 
==Spis gatunków==
 
==Spis gatunków==
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
−
! ''Rhabdodon''  
+
| {{V|''Rhabdodon''}}
 
| {{Kpt|Matheron}}, [[1869]]
 
| {{Kpt|Matheron}}, [[1869]]
 
|-
 
|-
−
! ''R. priscus''
+
| {{V|''R. priscus''}}
 
| {{Kpt|Matheron}}, 1869
 
| {{Kpt|Matheron}}, 1869
−
|-
 
−
| = ''Oligosaurus adelus''
 
−
| {{Kpt|[[Harry Seeley|Seeley]]}}, [[1881]]
 
−
|-
 
−
| = ''Ornithomerus gracilis''
 
−
| {{Kpt|Seeley}}, 1881
 
−
|-
 
−
| ?= ''[[Mochlodon]] suessi''
 
−
| {{Kpt|([[Emanuel Bunzel|Bunzel]]}}, [[1871]]) {{Kpt|Seeley}}, 1881
 
−
| ?''[[nomen dubium]]''
 
−
|-
 
−
| ?= ''[[Iguanodon]] suessi''
 
−
| {{Kpt|Bunzel}}, 1871
 
−
| ?''[[nomen dubium]]''
 
−
|-
 
−
| ?= "Mochlodon robustum"
 
−
| {{Kpt|[[Franz Nopcsa|Nopcsa]]}}, [[1899]]
 
−
| ''[[nomen nudum]]''
 
 
|-
 
|-
 
| ''R. robustus''
 
| ''R. robustus''
 
| {{Kpt|(Nopcsa, [[1902]])}} {{Kpt|Nopcsa}}, [[1915]]
 
| {{Kpt|(Nopcsa, [[1902]])}} {{Kpt|Nopcsa}}, [[1915]]
−
| = ''[[Zalmoxes]] robustus'
+
| = '''''[[Zalmoxes| Zalmoxes robustus]]'''''
 
|-
 
|-
−
| = ''[[Mochlodon]] robustum''
+
| ''R. suessi''
−
| {{Kpt|Nopcsa}}, 1902
+
| {{Kpt|(Bunzel, [[1871]]) Steel}}, [[1969]]
 +
| = '''''[[Mochlodon|Mochlodon suessi]]'''''
 
|-
 
|-
−
! ''R. septimanicus''
+
| ''R. septimanicus''
 
| {{Kpt|[[Éric Buffetaut|Buffetaut]]}} i {{Kpt|[[Jean Le Loeuff|Le Loeuff]]}}, [[1991]]
 
| {{Kpt|[[Éric Buffetaut|Buffetaut]]}} i {{Kpt|[[Jean Le Loeuff|Le Loeuff]]}}, [[1991]]
−
| ?= ''Rhabdodon priscus''
+
|= '''''[[Obelignathus|Obelignathus septimanicus]]'''''
−
| {{Kpt|Matheron}}, 1869
 
 
|}
 
|}
  
Linia 197: Linia 84:
 
Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014). "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. [[doi:10.1371/journal.pbio.1001853]].
 
Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014). "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. [[doi:10.1371/journal.pbio.1001853]].
  
−
Buffetaut, E. & Le Loeuff, J. (1991) A new species of ''Rhabdodon'' (Dinosauria, Ornithischia) from the Upper Cretaceous of Herault (southern France). Paleontology, C.R. Acad. Sci. Paris, t. 312, Serie II, p. 943-948.
+
Buffetaut, E. & Le Loeuff, J. (1991). "A new species of ''Rhabdodon'' (Dinosauria, Ornithischia) from the Upper Cretaceous of Herault (southern France)." Paleontology, C.R. Acad. Sci. Paris, t. 312, Serie II, p. 943-948.
  
−
Chanthasit, P. (2010). “The ornithopod dinosaur Rhabdodon from the Late Cretaceous of France :
+
Chanthasit, P. (2010). “The ornithopod dinosaur ''Rhabdodon'' from the Late Cretaceous of France :
 
anatomy, systematics and paleobiology.” Paleontology. Université Claude Bernard - Lyon I.
 
anatomy, systematics and paleobiology.” Paleontology. Université Claude Bernard - Lyon I.
  
−
Godefroit, P., Codrea, V. & Weishampel, D.B. (2009) Osteology of ''Zalmoxes shqiperorum'' (Dinosauria, Ornithopoda), based on new specimens from the Upper Cretaceous of Nalat-Vad (Romania). Geodiversitas 31 (3) : 525-553.
+
Czepiński, Ł. & Madzia, D. (2025). "Exploring the diversity and disparity of rhabdodontomorph ornithopods from the Late Cretaceous European archipelago". Scientific Reports. 15 (1): 15209. [[doi:10.1038/s41598-025-98083-z]].
 +
 
 +
Godefroit, P., Codrea, V. & Weishampel, D.B. (2009). "Osteology of ''Zalmoxes shqiperorum'' (Dinosauria, Ornithopoda), based on new specimens from the Upper Cretaceous of Nalat-Vad (Romania)." Geodiversitas 31 (3) : 525-553.
  
 
Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press.
 
Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press.
  
−
Ősi, A., Prondvai, E., Butler, R. & Weishampel, D.B. (2012) Phylogeny, Histology and Inferred Body Size Evolution in a New Rhabdodontid Dinosaur from the Late Cretaceous of Hungary. PLoS ONE 7(9): e44318. [[doi:10.1371/journal.pone.0044318]]
+
Ősi, A., Prondvai, E., Butler, R. & Weishampel, D.B. (2012). "Phylogeny, Histology and Inferred Body Size Evolution in a New Rhabdodontid Dinosaur from the Late Cretaceous of Hungary." PLoS ONE 7(9): e44318. [[doi:10.1371/journal.pone.0044318]]
  
 
Pérez-García, A., Ortega, F., Bolet, A., Escaso, F., Houssaye, A., Martínez-Salanova, J., de Miguel Chaves, C., Mocho, P., Narváez, I., Segura, M., Torices, A., Vidal, D., Sanz, J.L. (2015). “A review of the upper Campanian vertebrate site of Armuña (Segovia Province, Spain).” Cretaceous Research. [[doi:10.1016/j.cretres.2015.08.008]]
 
Pérez-García, A., Ortega, F., Bolet, A., Escaso, F., Houssaye, A., Martínez-Salanova, J., de Miguel Chaves, C., Mocho, P., Narváez, I., Segura, M., Torices, A., Vidal, D., Sanz, J.L. (2015). “A review of the upper Campanian vertebrate site of Armuña (Segovia Province, Spain).” Cretaceous Research. [[doi:10.1016/j.cretres.2015.08.008]]
  
−
Pincemaille-Quillevere, M., Buffetaut, E. Quillevere, F. (2006) Description ostéologique de l’arrière-crâne de ''Rhabdodon'' (Dinosauria, Euornithopoda) et implications phylogénétiques [ang. abstrakt].
+
Pincemaille-Quillevere, M., Buffetaut, E. Quillevere, F. (2006). "Description ostéologique de l’arrière-crâne de ''Rhabdodon'' (Dinosauria, Euornithopoda) et implications phylogénétiques'" [ang. abstrakt].
  
 
Sachs, S. & Hornung, J. (2006) "Juvenile ornithopod (Dinosauria: Rhabdodontidae) remains from the Upper Cretaceous (Lower Campanian, Gosau Group) of Muthmannsdorf (Lower Austria)". Geobios 39 (3): 415–425. [[doi:10.1016/j.geobios.2005.01.003]]
 
Sachs, S. & Hornung, J. (2006) "Juvenile ornithopod (Dinosauria: Rhabdodontidae) remains from the Upper Cretaceous (Lower Campanian, Gosau Group) of Muthmannsdorf (Lower Austria)". Geobios 39 (3): 415–425. [[doi:10.1016/j.geobios.2005.01.003]]
  
−
Weishampel, D.B., Jianu C.-M. , Csiki Z. , & Norman D.B. (2003) "Osteology and phylogeny of ''Zalmoxes'' (n.g.), an unusual Euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania". Journal of Systematic Palaeontology 1(2): 65–123.
+
Weishampel, D.B., Jianu C.-M. , Csiki Z. , & Norman D.B. (2003). "Osteology and phylogeny of ''Zalmoxes'' (n.g.), an unusual Euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania". Journal of Systematic Palaeontology 1(2): 65–123.
  
 
Inne:
 
Inne:
Linia 235: Linia 124:
 
[[Kategoria:Mezozoik]]
 
[[Kategoria:Mezozoik]]
 
[[Kategoria:Kreda]]
 
[[Kategoria:Kreda]]
−
[[Kategoria:Santon]]
 
−
[[Kategoria:Kampan]]
 
 
[[Kategoria:Mastrycht]]
 
[[Kategoria:Mastrycht]]
−
[[Kategoria:Rodzaj wielogatunkowy]]
 

Aktualna wersja na dzień 20:51, 13 maj 2025

Autor: Marcin Szermański, Maciej Ziegler
Korekta: Tomasz Sokołowski, Kamil Kamiński

Rhabdodon (rabdodon)
Długość 4-6 m
Dieta roślinożerny
Miejsce Francja, Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże
Czas
252 201,4 143,1
66

ok. 72-69 Ma
późna kreda (wczesny mastrycht)

Systematyka Dinosauria

Ornithischia

Ornithopoda

Iguanodontia

Rhabdodontomorpha

Rhabdodontoidea

Rhabdodontidae

Rhabdodon by Tom Parker.png
Rekonstrukcja rabdodona. Autor: Tom Parker [4]

Wstęp

Rhabdodon był rodzajem prymitywnego iguanodonta żyjącego na końcu ery dinozaurów na terenie Europy. Był niewielki i dość krępy. Przypisywane mu nieartykułowane szczątki są dość często spotykane w wielu krajach Starego Kontynentu, choć pewny materiał pochodzi jedynie z południa Francji. Nazwa Rhabdodon oznacza "żłobkowany ząb".

Materiał kopalny

Lektotyp (MPLM 30) to lewa kość zębowa bez przedniej części.

Materiał przypisany to następujące okazy: MPLM 31 (przednia część prawej kości zębowej), MPLM 32 (fragment kości zębowej), MPLM 34 (tylny kręg grzbietowy, MPLM 36 (dwa zrośnięte kręgi krzyżowe, MPLM 51 (lewa k. promieniowa), MPLM 59 (bliższy koniec prawej k. udowej), MPLM 60 (dalszy koniec prawej k. piszczelowej, MPLM 61 (dalszy koniec prawej k. udowej) oraz dwa tylne kręgi ogonowe bez nr katalogowego (Czepiński i Madzia, 2025).

Do Rhabdodon priscus przypisywano też inne szczątki, jednak nie ma pewności co poprawności takiej identyfikacji. Mimo dość skąpego materiału, możliwe jest wskazanie unikalnej kombinacji cech, pozwalającej odróżnić R. priscus od innych rabdodontomorfów (Czepiński i Madzia, 2025).

Pozycja systematyczna

Długo nie było pewne, czy Rhabdodon należy do iguanodontów, czy do (prawdopodobnie polifiletycznych) hypsilofodontydów. Obecnie uważany jest za bardzo prymitywnego przedstawiciela Iguanodontia. Należy do znanej głównie lub wyłącznie z późnej kredy Europy rodziny Rhabdodontidae, w skład której wchodzą także Mochlodon i Zalmoxes. Wg analizy Ősiego i in. (2012) R. priscus jest najbardziej bazalnym przedstawicielem Rhabdodontidae. W analizie Czepińskiego i Madzi (2025) okazał się najprymitywniejszym członkiem Rhabdodontoidea.

Historia badań

W toku badań opisano trzy gatunki gatunki rabdodonta: R. priscus, R. septimanicus i R. robustus. R. robustus został przeniesiony do nowego rodzaju Zalmoxes (Weishampel i in., 2003), w którym został rozbity na dwa gatunki. Z kolei bardzo fragmentaryczny R. septimanicus doczekał się własnego rodzaju w 2025 r. (Czepiński i Madzia, 2025). Steel (1969) użył też kombinacji R. suessi w odniesieniu do gatunku typowego Mochlodon. Włączenie tego taksonu do rodzaju Rhabdodon nie zyskało jednak szerszej akceptacji.

Szkielet R. priscus. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [1].
Rekonstrukcja. Autor: Arthur Weasley [2].
Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [3].

Rhabdodon sp.

W 2006 r. Marie Pincemaille-Quillevere i współpracownicy opisali dwie mózgoczaszki (M4 i MN25) z późnego kampanu lub wczesnego mastrychtu Francji (Hérault, niedaleko wsi Cruzy). Elementy czaszkowe rabdodonta są słabo poznane, nie jest więc pewne, czy te mózgoczaszki rzeczywiście do niego należą. Stąd też nienadany mu epitet gatunkowy, a ograniczenie się do zapisu Rhabdodon sp. W badaniach nad nimi zostały porównane z Tenontosaurus, którego czaszka zachowała się w większym stopniu. Kolejne doniesienie pochodzi z Hiszpanii (Armuña, formacja Vegas de Matute). Niezwykle skąpy materiał kopalny to zaledwie dwa zęby z kości szczękowej (Pérez-García i in., 2015).

Spis gatunków

Rhabdodon Matheron, 1869
R. priscus Matheron, 1869
R. robustus (Nopcsa, 1902) Nopcsa, 1915 = Zalmoxes robustus
R. suessi (Bunzel, 1871) Steel, 1969 = Mochlodon suessi
R. septimanicus Buffetaut i Le Loeuff, 1991 = Obelignathus septimanicus

Bibliografia

Źródła naukowe:

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014). "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Buffetaut, E. & Le Loeuff, J. (1991). "A new species of Rhabdodon (Dinosauria, Ornithischia) from the Upper Cretaceous of Herault (southern France)." Paleontology, C.R. Acad. Sci. Paris, t. 312, Serie II, p. 943-948.

Chanthasit, P. (2010). “The ornithopod dinosaur Rhabdodon from the Late Cretaceous of France : anatomy, systematics and paleobiology.” Paleontology. Université Claude Bernard - Lyon I.

Czepiński, Ł. & Madzia, D. (2025). "Exploring the diversity and disparity of rhabdodontomorph ornithopods from the Late Cretaceous European archipelago". Scientific Reports. 15 (1): 15209. doi:10.1038/s41598-025-98083-z.

Godefroit, P., Codrea, V. & Weishampel, D.B. (2009). "Osteology of Zalmoxes shqiperorum (Dinosauria, Ornithopoda), based on new specimens from the Upper Cretaceous of Nalat-Vad (Romania)." Geodiversitas 31 (3) : 525-553.

Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press.

Ősi, A., Prondvai, E., Butler, R. & Weishampel, D.B. (2012). "Phylogeny, Histology and Inferred Body Size Evolution in a New Rhabdodontid Dinosaur from the Late Cretaceous of Hungary." PLoS ONE 7(9): e44318. doi:10.1371/journal.pone.0044318

Pérez-García, A., Ortega, F., Bolet, A., Escaso, F., Houssaye, A., Martínez-Salanova, J., de Miguel Chaves, C., Mocho, P., Narváez, I., Segura, M., Torices, A., Vidal, D., Sanz, J.L. (2015). “A review of the upper Campanian vertebrate site of Armuña (Segovia Province, Spain).” Cretaceous Research. doi:10.1016/j.cretres.2015.08.008

Pincemaille-Quillevere, M., Buffetaut, E. Quillevere, F. (2006). "Description ostéologique de l’arrière-crâne de Rhabdodon (Dinosauria, Euornithopoda) et implications phylogénétiques'" [ang. abstrakt].

Sachs, S. & Hornung, J. (2006) "Juvenile ornithopod (Dinosauria: Rhabdodontidae) remains from the Upper Cretaceous (Lower Campanian, Gosau Group) of Muthmannsdorf (Lower Austria)". Geobios 39 (3): 415–425. doi:10.1016/j.geobios.2005.01.003

Weishampel, D.B., Jianu C.-M. , Csiki Z. , & Norman D.B. (2003). "Osteology and phylogeny of Zalmoxes (n.g.), an unusual Euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania". Journal of Systematic Palaeontology 1(2): 65–123.

Inne:

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford

Sachs, S. & Hornung, J.J. (online): http://dml.cmnh.org/2006Jun/msg00431.html

Źródło: „https://www.encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Rhabdodon&oldid=36322”