Jakapil
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Maciej Ziegler |
| Jakapil | |
|---|---|
| Długość | <1,5 m (osobnik prawie dorosły) |
| Masa | 4,5-7 kg (osobnik prawie dorosły) |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | Argentyna - Rio Negro
(górne warstwy formacji Candeleros) |
| Czas |
ok. 97-94 Ma |
| Systematyka | Dinosauria
?? Ankylosauria |
 Rekonstrukcja szkieletu z zaznaczeniem znanych elementów. Źródło: Riguetti i in. (2022). | |
Wstęp
Jakapil to rodzaj niewielkiego roślinożernego dinozaura z grupy Thyreophora, żyjącego na początku późnej kredy na obszarach dzisiejszej Argentyny. Wykazuje on cechy wspólne ze znacznie wcześniejszym Scelidosaurus, będąc prawdopodobnie członkiem nieznanej dotąd linii prymitywnych tyreoforów, która przetrwała aż do późnej kredy w Ameryce Południowej.
Etymologia
Nazwa Jakapil pochodzi z języka Puelczów lub Tehuelczów i oznacza „tarczownik”. Jest to oczywiście nawiązanie do pancerza skórnego tego zwierzęcia. Epitet gatunkowy wywodzi się od słów kaniu oraz kura, w języku mapudungun oznaczających odpowiednio „grzebień” oraz „kamień”. Nawiązuje on do jednej z cech diagnostycznych – brzusznego grzebienia żuchwy.
Materiał kopalny
Holotyp (MPCA-PV-630) to niekompletny szkielet osobnika prawie dorosłego (ang. subadult). Obejmuje on fragmenty czaszki (kość przedszczękowa, szczękowa, klinowa dolna, zęby, lewa część dolnej szczęki, k. kątowa górna), 12 częściowych kręgów, kompletne żebro i fragmenty innych żeber, fragmentaryczną k. kruczą, niepełne łopatki, niepełne k. ramienne, prawdopodobny fragment k. łokciowej, kości śródręcza, fragmenty k. kulszowej, udowej, piszczelowej i strzałkowej, 3 paliczki stopy, ponad 40 osteoderm.
Materiał przypisany (MPCA-PV-371) to dwie niepełne osteodermy.
Budowa i paleobiologia
Jakapil był niewielkim dwunożnym roślinożercą o ciele pokrytym pancerzem. Czaszka była stosunkowo krótka i pozbawiona okna przedoczodołowego i żuchwowego, jak u ankylozaurów. Ciekawą cechą jest obecność kości przedzębowej, co jest pierwszym takim przypadkiem u bazalnych tyreoforów. Nie miały jej np. Scelidosaurus czy Scutellosaurus, choć u tego pierwszego mogła być ona zbudowana z chrząstki. Kość przedzębowa Jakapil była stosunkowo prymitywna i przypominała stan obserwowany o Lesothosaurus, a także w pewnym stopniu u stegozaurów. Różniła się za to od szerokiej kości u ankylozaurów. Bezzębny przód pyska prawdopodobnie wieńczył keratynowy dziób. Tylna część żuchwy była silnie rozwinięta i głęboka, przypominjąc w tym względzie bazalne ceratopsy. Zęby były raczej niewielkie i liściokształtne, jak u prymitywnych przedstawicieli Ornithischia i tyreoforów. W kości zębowej było 11 pozycji zębowych. Stosunkowo wąski pysk może wskazywać na selektywny sposób żerowania.
Szkielet pozaczaszkowy przypominał Scelidosaurus. Jakapil był prawdopodobnie dwunożny, jednak kości kończyn nie zachowały się zbyt kompletnie, a wykazuje on także cechy carakterystyczne dla zwierząt czworonożnych, takie jak masywne kości śródręcza. Ciało Jakapil pokrywało aż 5 rodzajów osteoderm. Są wśród nich zarówno płaskie tarcze z niskim grzebieniem, jak i struktury przypominające kolce. Większość z nich była jednak wyjątkowo niska, inaczej niż u bazalnych tyreoforów.
Filogeneza
W jednej z analiz filogenetycznych przeprowadzonych przez Riguettiego i in. (2022) Jakapil okazał się bazalnym tyreoforem i był przedstawicielem nieznanej dotąd linii rozwojowej tego kladu. Inne analizy - w których Scelidosaurus należy do Ankylosauria, plasowały Jakapil w Ankylosauria, w pobliżu Scelidosaurus. Wątpliwości co do takiej klasyfikacji wyraziła Maidment (2022 online). Wskazuje ona, że m.in. czaszka, zęby i kręgi szyjne Jakapil nie przypominają stanu znanego u tyreoforów, a ponadto szkielet pozaczaszkowy jest bardzo niekompletny. Jej zdaniem Jakapil mógł być opancerzonym ceratopsem lub przedstawicielem nienazwanego jeszcze kladu.
Paleoekologia
Jakapil żył w suchym lub półsuchym klimacie formacji Candeleros, razem z wieloma większymi od siebie dinozaurami i innymi zwierzętami. Zob. też Ekrixinatosaurus#Paleoekologia.
Spis gatunków
| Jakapil | Riguetti, Apesteguia i Pereda-Suberbiola, 2022 |
| J. kaniukura | Riguetti, Apesteguia i Pereda-Suberbiola, 2022 |
Bibliografia
Maidment, S. (2022 online) [1].
Riguetti, F.J., Apesteguía, S. & Pereda-Suberbiola, X. (2022). "A new Cretaceous thyreophoran from Patagonia supports a South American lineage of armoured dinosaurs". Scientific Reports. 12 (1): 11621. doi:10.1038/s41598-022-15535-6
