Archaeornithoides

Autor:	Kamil Kamiński
Korekta:	Michał Siedlecki

---

Archaeornithoides (archeornitoid)
Długość	> 50 cm (osobnik młodociany)
Wysokość	> 9,6 cm (w biodrach) (osobnik młodociany)
Masa	> 90 g (osobnik młodociany)
Dieta	mięsożerny?\wszystkożerny?
Miejsce	Mongolia - Ajmak Południowogobijski (ogniwo Bayn Dzak formacji Djadokhta)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 83,6 - 72,1 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria ?Paraves ???Troodontidae/???Dromaeosauridae
Rekonstrukcja przyżyciowa archeornitoida (pozycja śpiąca). Autor: FunkMonk [[2]]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Elokalizacja formacji Djadokhta \u003Cbr\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"lokalizacja formacji Djadokhta \n","link":"","lat":44.13861111111111057425659964792430400848388671875,"lon":103.7277777777777743040132918395102024078369140625,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Archaeornithoides to niewielki teropod z późnej kredy, występujący na terenie dzisiejszej Mongolii. Ze względu na skąpość materiału kopalnego, jego dokładna pozycja systematyczna jest kontrowersyjna. Może być młodym osobnikiem któregoś z troodontydów z formacji Djadochta lub też odrębnym, ważnym rodzajem teropoda.

Etymologia

Nazwa Archaeornithoides pochodzi od Archaeornis („pradawny ptak” – synonim Archaeopteryx) oraz greckiego słowa oides („przypominający”) w nawiązaniu do podobieństwa do prymitywnych ptaków. Epitet gatunkowy deinosaurisc oznacza "mały dinozaur", i stanowi nawiązanie do jego niewielkich rozmiarów.

Materiał kopalny

Holotyp (ZPAL MgD-II/29) to niekompletna czaszka młodego osobnika, mierząca ok. 50 mm: kości szczękowe, zęby, przednia część k. jarzmowej, prawdopodobnie fragment lemiesza (ang. vomer), k. podniebienna, prawdopodobnie fragment k. zewnętrznoskrzydłowej (ang. ectopterygoid), prawdopodobnie k. trzyklinowa (ang. parasphenoid) oraz kości zębowe.

Historia i systematyka

Szczątki Archaeornithoides zostały odkryte w 1965 r. przez polsko-mongolską ekspedycję. Po raz pierwszy wspomniał o nim Andrzej Elżanowski w 1983 r., w swojej pracy poświęconej kredowym ptakom. W 1992 r. ten sam autor, razem z Wellnhoferem, opisał i nazwał omawianego teropoda. Dostrzegli oni podobieństwo archeornitoida do spinozaurydów, troodontydów i Lisboasaurus (obecnie uważany za krokodylomorfa), a także do ptaków. Zauważyli, że zęby były szeroko rozstawione, spiczaste i pozbawione piłkowania, podobnie jak u Archaeopteryx. Rok później ci dwaj autorzy opublikowali pełniejszy opis czaszki archeornitoidesa. Zanegowali oni hipotezę Paula, by Archaeornithoides był aublysodontinem w obrębie Tyrannosauroidea. Ponownie wskazali za to cechy zbliżające go do ptaków i uznali za przedstawiciela kladu obejmującego Troodontidae, Baryonyx i Spinosaurus. Zwierzęta te miał łączyć między innymi brak płytek międzyzębowych i budowa samych zębów. Żadne późniejsze badania nie wskazują jednak na bliski związek troodontydów i spinozaurydów. Elżanowski i Wellnhofer odrzucili również możliwość, by Archaeornithoides mógł być troodontydem, wskazując m.in. na brak piłkowania zębów. Dzisiaj jednak znane są troodontydy o zębach również pozbawionych piłkowania (np. Byronosaurus), poza tym może to być cecha młodych osobników.

Rekonstrukcja czaszki z zaznaczeniem znalezionej części. Autor: IJReid [1].

Później naukowcy wskazywali, że Archaeornithoides może być młodym okazem któregoś z troodontydów opisanych z formacji Djadochta: Byronosaurus lub Saurornithoides, co było rozważane już przez Elżanowskiego i Wellnhofera (Averianov i Sues, 2007). Jednak w 2009 r. Bever i Norell poddali w wątpliwość taką interpretację. Wielkość i rozmieszczenie zębów w żuchwie miały przemawiać przeciwko przynależności do Troodontidae, zaś przyporządkowanie Archaeornithoides jako młodego byronozaura lub zaurornitoida uznano za bezpodstawne. Bever i Norell wykazali też brak mocnych dowodów na przypisanie archeornitoida do Avialae. Jedyna analiza filogenetyczna, w której uwzględniono ten rodzaj, umieściła go w politomii ze scypionyksem, kompsognatidami i Maniraptoriformes, ale wystarczy niewielka modyfikacja analizy, aby archeornitoid był troodontidem blisko spokrewnionym z mei oraz siaotingią. Mortimer (online) oznaczył go jako przedstawiciela Neocoelurosauria o bliżej nieokreślonej pozycji systematycznej, zaś Molina-Pérez i Larramendi (Molina-Pérez i Larramendi, 2019) w swej książce klasyfikują go jako nieokreślonego eudromeozaura.

Spis gatunków

Archaeornithoides	Elżanowski i Wellnhofer, 1992
A. deinosauriscus	Elżanowski i Wellnhofer, 1992

Bibliografia

Averianov, A.O., Sues, H.-D. (2007). "A new troodontid (Dinosauria: Theropoda) from the Cenomanian of Uzbekistan, with a review of troodontid records from the territories of the former Soviet Union". Journal of Vertebrate Paleontology. 27 (1): 87–98. [[doi:10.1671/0272-4634(2007)27[87:ANTDTF]2.0.CO;2]].

Bever, G.S., Norell, M.A. (2009). "The perinate skull of Byronosaurus (Troodontidae) with observations on the cranial ontogeny of paravian theropods". American Museum Novitates. 3657: 1–52. doi:10.1206/650.1.

Elżanowski, A. (1983) "Birds in Cretaceous Ecosystems", Acta Palaeontologia Polonica, 28 (1-2): 75-92.

Elżanowski, A., Wellnhofer, P. (1992). "A new link between theropods and birds from the Cretaceous of Mongolia". Nature. 359 (6398): 821–823. doi:10.1038/359821a0.

Elżanowski, A., Wellnhofer, P. (1993). "Skull of Archaeornithoides from the Upper Cretaceous of Mongolia". American Journal of Science. 293: 235–252. doi:10.2475/ajs.293.A.23.

Hartman, Mortimer, Wahl, Lomax, Lippincott and Lovelace, 2019. A new paravian dinosaur from the Late Jurassic of North America supports a late acquisition of avian flight. PeerJ. 7:e7247. [3]

Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.

Mortimer, M. (2023 online) [4]