Tsaagan: Różnice pomiędzy wersjami
m |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| + | |||
{{DISPLAYTITLE:''Tsaagan''}} | {{DISPLAYTITLE:''Tsaagan''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Maciej Ziegler]], [[Szymon Jagusztyn]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Tomasz Sokołowski]] |
| − | + | |nazwa = 'Tsaagan'' (tsaagan) | |
| − | + | |długość = 2,15 m<ref>Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press.</ref> | |
| − | + | |wysokość = 0,6 m<ref>Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press.</ref> | |
| − | | [[Tomasz Sokołowski]] | + | |masa = 23 kg<ref>Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press.</ref> |
| − | | | + | |dieta = mięsożerca |
| − | + | |miejsce = [[Mongolia]]-Ukhaa Tolgod | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |- | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | [[Mongolia]] - Ukhaa Tolgod | ||
<small>([[formacja Djadochta]])</small> | <small>([[formacja Djadochta]])</small> | ||
| − | | | + | |czas = {{Występowanie|75}} |
| − | + | 75 [[Ma]]<br> | |
| − | + | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | |
| − | + | |systematyka = | |
| − | <small> | + | [[Dinosauria]] |
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Saurischia]] | [[Saurischia]] | ||
| Linia 47: | Linia 30: | ||
[[Dromaeosauridae]] | [[Dromaeosauridae]] | ||
| − | + | [[Eudromaeosauria]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | [[Velociraptorinae]] | ||
| + | |grafika = [[Plik:Tsaagan.jpg]] | ||
| + | |podpis = <small>[[Holotyp]]. Źródło: Norell i in.,2006 | ||
| + | [[http://msnbcmedia4.msn.com/j/msnbc/Components/Photos/070326/070326_tsaaganskull_hmed_12p.hmedium.jpg|Źródło]]</small> | ||
| + | |PorównanieGrupa = Dromaeosauridae | ||
| + | |PorównanieDługość = 2.15 | ||
| + | |mapa = | ||
| + | <display_points type="terrain" zoom=3> | ||
| + | 44°08′19″N 103°43′40″E | ||
| + | </display_points> | ||
| + | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Tsaagan'' to monotypowy [[rodzaj]] dromeozauryda z późnej kredy Mongolii. | + | ''Tsaagan'' to monotypowy [[rodzaj]] dromeozauryda z późnej kredy Mongolii. Dzięki tomografii czaszki tsaagana naukowcy dowiedzieli się nowych informacji o anatomii czaszki i puszki mózgowej dromaeozaurydów. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
''Tsaagan mangas'' znaczy po mongolsku "biały potwór" (''Tsaagan'' - biały, ''mangas'' - potwór). Co ciekawe, w nazwie [[rodzaj]]owej jest błąd, poprawnie powinno być "Tsagaan", z dwoma "a" na końcu wyrazu a nie na początku. | ''Tsaagan mangas'' znaczy po mongolsku "biały potwór" (''Tsaagan'' - biały, ''mangas'' - potwór). Co ciekawe, w nazwie [[rodzaj]]owej jest błąd, poprawnie powinno być "Tsagaan", z dwoma "a" na końcu wyrazu a nie na początku. | ||
| + | [[Plik:Tsaagan2.jpg|mały|Rekonstrukcja głowy tsaagana | ||
| + | autor:Matt Martyniuk (Dinoguy2)]] | ||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] (IGM 100/1015) to dobrze zachowana czaszka z żuchwą i 8 kręgów szyjnych. Do znanego materiału kopalnego należy też niekompletna kość | + | [[Holotyp]] (IGM 100/1015) to dobrze zachowana czaszka z żuchwą i 8 kręgów szyjnych. Do znanego materiału kopalnego należy też niekompletna kości obręczy górnej: [[kość krucza|krucza]] i [[łopatka]] powiązana z holotypem. |
| + | ==Anatomia i Ontogeneza== | ||
| + | Osobnik był dorosły, o czym świadczą mn. zrośnięte kości. Mocno zbudowana szczęka i [[kość jarzmowa]], świadczą o tym, że mógł polować na większe ofiary niż [[Velociraptor]]. Jedną z [[autapomorfia|autapomorfii]] było pogrubienie przed oknem przedoczodołowym i kość jarzmowa dotykająca [[kość łuskowa|łuskowej]](co nie występuje u innych [[Dromaesauridae|dromeozaurów]]. Prawdopodobnie miał słaby węch. Mała jama bębenkowa i większy otwór na nerw ślimakowy świadczą o nieco innym rodzaju odbieranych dźwięków niż u ''[[Velociraptor]]''. Jego dach czaszki był mocno zbudowany. W szczęce było 13 zębów, na kości przedszczekowej -4,w żuchwie 15. 5 ząb szczękowy bardzo różni się od innych. Może świadczyć to wyjątkowej diecie tego dinozaura. | ||
| + | ==Tafonomia== | ||
| + | Erozja części szkieletu świadczy o wystawieniu na wietrzenie zanim został przysypany warstwą osadu, aczkolwiek ogólny stan jego zachowania jest bardzo dobry, niestety niektóre części czaszki straciły pierwotny kształt. | ||
| + | ==Systematyka== | ||
| + | ''Tsaagan'' jest członkiem rodziny [[Dromaeosauridae]] i podrodziny [[Velociraptorinae]] . W 2010 roku analiza wykazała, że był blisko spokrewniony z [[Linheraptor|linheraptorem]] ; następnie Senter (2011) i Turner, Makovicky i Norell (2012) stwierdzili, że ''[[Linheraptor]]'' jest w rzeczywistości młodszym synonimem ''Tsaagan'' . Xu, Pittman i in . (2015) odrzucają tę synonimię, odpowiadając na proponowane kontrargumenty przy użyciu nowych i istniejących szczegółów anatomia linheraptora . Turner, Montanari i Norell (2021) oraz Currie i Evans (2019) klasyfikują tsaagana obok ''[[Linheraptor]]'' w [[Velociraptorinae]]. Jasinski i in. (2020) umieszczają bok niego opisanego w tym artykule ''[[Dineobellator]]'', jednak po research’u Jasinski'ego i in. (2022) został on wykluczony z [[Velociraptorinae]]. | ||
| + | |||
| + | ==Paleobiologia== | ||
| + | Był niewielkim (ponad 2 m długości) drapieżnikiem polującym być może na małe ssaki ''Zalambdalestes'' lub ''Kryptobaatar'', znane z tej samej formacji, ale jego anatomia świadczy również o polowaniu na większe zwierzęta(patrz:Anatomia).Współżył z krokodylomorfami, waranoidami, gekonami, legwanami i wczesnymi ptakami. Natomiast dinozaury odkryte w Ukhaa Tolgod to m.in. ''[[Protoceratops]]'', ''[[Kol]]'', ''[[Shuvuuia]]'' i ''[[Pinacosaurus]]''. | ||
| Linia 79: | Linia 78: | ||
Longrich, N.R. & Currie, P.J. (2009) "A microraptorine (Dinosauria-Dromaeosauridae) from the Late Cretaceous of North Americ" Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(13), 5002-5007. 16.03.2009 doi:10.1073/pnas.0811664106 | Longrich, N.R. & Currie, P.J. (2009) "A microraptorine (Dinosauria-Dromaeosauridae) from the Late Cretaceous of North Americ" Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(13), 5002-5007. 16.03.2009 doi:10.1073/pnas.0811664106 | ||
| − | Xu, X., Choinere, J.N., Pittman, M., Tan, Q., Xiao, D., Li, Z., Tan, L., Clark, J.M., Norell, M.A., Hone, D.W.E. & Sullivan, C. (2010) "A new dromaeosaurid (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous Wulansuhai Formation of Inner Mongolia, China" Zootaxa, 2403, 1-9.</small> | + | Xu, X., Choinere, J.N., Pittman, M., Tan, Q., Xiao, D., Li, Z., Tan, L., Clark, J.M., Norell, M.A., Hone, D.W.E. & Sullivan, C. (2010) "A new dromaeosaurid (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous Wulansuhai Formation of Inner Mongolia, China" Zootaxa, 2403, 1-9. |
| + | |||
| + | Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press. | ||
| + | |||
| + | Dashzeveg, D.; Dingus, L.; Loope, D. B.; Swisher III, C. C.; Dulam, T.; Sweeney, M. R. (2005). "New Stratigraphic Subdivision, Depositional Environment, and Age Estimate for the Upper Cretaceous Djadokhta Formation, Southern Ulan Nur Basin, Mongolia" (PDF). American Museum Novitates (3498): 1−31. doi:10.1206/0003-0082(2005)498[0001:NSSDEA]2.0.CO;2 | ||
| + | |||
| + | Jasinski, Steven E.; Sullivan, Robert M.; Dodson, Peter (December 2020). "New Dromaeosaurid Dinosaur (Theropoda, Dromaeosauridae) from New Mexico and Biodiversity of Dromaeosaurids at the end of the Cretaceous". Scientific Reports. 10 (1): 5105. Bibcode:2020NatSR..10.5105J. [[doi:10.1038/s41598-020-61480-7]] | ||
| + | |||
| + | Jasinski, Steven E.; Sullivan, Robert M.; Carter, Aja M.; Johnson, Erynn H.; Dalman, Sebastian G.; Zariwala, Juned; Currie, Philip J. (2022-11-07). "Osteology and reassessment of Dineobellator notohesperus , a southern eudromaeosaur (Theropoda: Dromaeosauridae: Eudromaeosauria) from the latest Cretaceous of New Mexico". The Anatomical Record: ar.25103. [[doi:10.1002/ar.25103. ISSN 1932-8486]] | ||
| + | |||
| + | Senter, Phil (2011). "Using creation science to demonstrate evolution 2: morphological continuity within Dinosauria (supporting information)". Journal of Evolutionary Biology. 24 (10): 2197–2216. [[doi:10.1111/j.1420-9101.2011.02349.x.]] | ||
| + | |||
| + | Alan Hamilton Turner, Peter J. Makovicky and Mark Norell (2012). "A review of dromaeosaurid systematics and paravian phylogeny" (PDF). Bulletin of the American Museum of Natural History. 371: 1–206. [[doi:10.1206/748.1]] | ||
| + | |||
| + | Xu Xing; Michael Pittman; Corwin Sullivan; Jonah N. Choiniere; Qing Wei Tan; James M. Clark; Mark A. Norell; Wang Shuo (2015). "The taxonomic status of the Late Cretaceous dromaeosaurid Linheraptor exquisitus and its implications for dromaeosaurid systematics". Vertebrata PalAsiatica. 53 (1): 29–62. | ||
| + | |||
| + | Currie, P. J.; Evans, D. C. (2019). "Cranial Anatomy of New Specimens of Saurornitholestes langstoni (Dinosauria, Theropoda, Dromaeosauridae) from the Dinosaur Park Formation (Campanian) of Alberta". The Anatomical Record. 303 (4): 691–715. [[doi:10.1002/ar.24241]] | ||
| + | </small> | ||
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
Wersja z 15:36, 5 lut 2023
| Autor: | Maciej Ziegler, Szymon Jagusztyn |
| Korekta: | Tomasz Sokołowski |
| 'Tsaagan (tsaagan) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Długość | 2,15 m[1] | ||||
| Wysokość | 0,6 m[2] | ||||
| Masa | 23 kg[3] | ||||
| Dieta | mięsożerca | ||||
| Miejsce | Mongolia-Ukhaa Tolgod | ||||
| Czas |
75 Ma | ||||
| Systematyka | Dinosauria | ||||
[[Plik: |350px]]Holotyp. Źródło: Norell i in.,2006 [[1]]
Porównanie wielkości Tsaagan i człowieka. | |||||
| Mapa znalezisk | |||||
Wczytywanie mapy…
| |||||
Wstęp
Tsaagan to monotypowy rodzaj dromeozauryda z późnej kredy Mongolii. Dzięki tomografii czaszki tsaagana naukowcy dowiedzieli się nowych informacji o anatomii czaszki i puszki mózgowej dromaeozaurydów.
Etymologia
Tsaagan mangas znaczy po mongolsku "biały potwór" (Tsaagan - biały, mangas - potwór). Co ciekawe, w nazwie rodzajowej jest błąd, poprawnie powinno być "Tsagaan", z dwoma "a" na końcu wyrazu a nie na początku.
Materiał kopalny
Holotyp (IGM 100/1015) to dobrze zachowana czaszka z żuchwą i 8 kręgów szyjnych. Do znanego materiału kopalnego należy też niekompletna kości obręczy górnej: krucza i łopatka powiązana z holotypem.
Anatomia i Ontogeneza
Osobnik był dorosły, o czym świadczą mn. zrośnięte kości. Mocno zbudowana szczęka i kość jarzmowa, świadczą o tym, że mógł polować na większe ofiary niż Velociraptor. Jedną z autapomorfii było pogrubienie przed oknem przedoczodołowym i kość jarzmowa dotykająca łuskowej(co nie występuje u innych dromeozaurów. Prawdopodobnie miał słaby węch. Mała jama bębenkowa i większy otwór na nerw ślimakowy świadczą o nieco innym rodzaju odbieranych dźwięków niż u Velociraptor. Jego dach czaszki był mocno zbudowany. W szczęce było 13 zębów, na kości przedszczekowej -4,w żuchwie 15. 5 ząb szczękowy bardzo różni się od innych. Może świadczyć to wyjątkowej diecie tego dinozaura.
Tafonomia
Erozja części szkieletu świadczy o wystawieniu na wietrzenie zanim został przysypany warstwą osadu, aczkolwiek ogólny stan jego zachowania jest bardzo dobry, niestety niektóre części czaszki straciły pierwotny kształt.
Systematyka
Tsaagan jest członkiem rodziny Dromaeosauridae i podrodziny Velociraptorinae . W 2010 roku analiza wykazała, że był blisko spokrewniony z linheraptorem ; następnie Senter (2011) i Turner, Makovicky i Norell (2012) stwierdzili, że Linheraptor jest w rzeczywistości młodszym synonimem Tsaagan . Xu, Pittman i in . (2015) odrzucają tę synonimię, odpowiadając na proponowane kontrargumenty przy użyciu nowych i istniejących szczegółów anatomia linheraptora . Turner, Montanari i Norell (2021) oraz Currie i Evans (2019) klasyfikują tsaagana obok Linheraptor w Velociraptorinae. Jasinski i in. (2020) umieszczają bok niego opisanego w tym artykule Dineobellator, jednak po research’u Jasinski'ego i in. (2022) został on wykluczony z Velociraptorinae.
Paleobiologia
Był niewielkim (ponad 2 m długości) drapieżnikiem polującym być może na małe ssaki Zalambdalestes lub Kryptobaatar, znane z tej samej formacji, ale jego anatomia świadczy również o polowaniu na większe zwierzęta(patrz:Anatomia).Współżył z krokodylomorfami, waranoidami, gekonami, legwanami i wczesnymi ptakami. Natomiast dinozaury odkryte w Ukhaa Tolgod to m.in. Protoceratops, Kol, Shuvuuia i Pinacosaurus.
Spis gatunków
| Tsaagan | Norell, Clark, Turner, Makovicky, Barsbold i Rowe, 2006 |
|---|---|
| T. mangas | Norell, Clark, Turner, Makovicky, Barsbold i Rowe, 2006 |
Bibliografia
Norell, M.A., Clark, J.M., Turner, A.H., Makovicky, P.J., Barsbold, R. & Rowe, T. (2006) "A new dromaeosaurid theropod from Ukhaa Tolgod (Omnogov, Mongolia)" American Museum Novitates, 3545: 1-51.
Longrich, N.R. & Currie, P.J. (2009) "A microraptorine (Dinosauria-Dromaeosauridae) from the Late Cretaceous of North Americ" Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(13), 5002-5007. 16.03.2009 doi:10.1073/pnas.0811664106
Xu, X., Choinere, J.N., Pittman, M., Tan, Q., Xiao, D., Li, Z., Tan, L., Clark, J.M., Norell, M.A., Hone, D.W.E. & Sullivan, C. (2010) "A new dromaeosaurid (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous Wulansuhai Formation of Inner Mongolia, China" Zootaxa, 2403, 1-9.
Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press.
Dashzeveg, D.; Dingus, L.; Loope, D. B.; Swisher III, C. C.; Dulam, T.; Sweeney, M. R. (2005). "New Stratigraphic Subdivision, Depositional Environment, and Age Estimate for the Upper Cretaceous Djadokhta Formation, Southern Ulan Nur Basin, Mongolia" (PDF). American Museum Novitates (3498): 1−31. doi:10.1206/0003-0082(2005)498[0001:NSSDEA]2.0.CO;2
Jasinski, Steven E.; Sullivan, Robert M.; Dodson, Peter (December 2020). "New Dromaeosaurid Dinosaur (Theropoda, Dromaeosauridae) from New Mexico and Biodiversity of Dromaeosaurids at the end of the Cretaceous". Scientific Reports. 10 (1): 5105. Bibcode:2020NatSR..10.5105J. doi:10.1038/s41598-020-61480-7
Jasinski, Steven E.; Sullivan, Robert M.; Carter, Aja M.; Johnson, Erynn H.; Dalman, Sebastian G.; Zariwala, Juned; Currie, Philip J. (2022-11-07). "Osteology and reassessment of Dineobellator notohesperus , a southern eudromaeosaur (Theropoda: Dromaeosauridae: Eudromaeosauria) from the latest Cretaceous of New Mexico". The Anatomical Record: ar.25103. doi:10.1002/ar.25103. ISSN 1932-8486
Senter, Phil (2011). "Using creation science to demonstrate evolution 2: morphological continuity within Dinosauria (supporting information)". Journal of Evolutionary Biology. 24 (10): 2197–2216. doi:10.1111/j.1420-9101.2011.02349.x.
Alan Hamilton Turner, Peter J. Makovicky and Mark Norell (2012). "A review of dromaeosaurid systematics and paravian phylogeny" (PDF). Bulletin of the American Museum of Natural History. 371: 1–206. doi:10.1206/748.1
Xu Xing; Michael Pittman; Corwin Sullivan; Jonah N. Choiniere; Qing Wei Tan; James M. Clark; Mark A. Norell; Wang Shuo (2015). "The taxonomic status of the Late Cretaceous dromaeosaurid Linheraptor exquisitus and its implications for dromaeosaurid systematics". Vertebrata PalAsiatica. 53 (1): 29–62.
Currie, P. J.; Evans, D. C. (2019). "Cranial Anatomy of New Specimens of Saurornitholestes langstoni (Dinosauria, Theropoda, Dromaeosauridae) from the Dinosaur Park Formation (Campanian) of Alberta". The Anatomical Record. 303 (4): 691–715. doi:10.1002/ar.24241
- ↑ Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press.
- ↑ Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press.
- ↑ Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press.
![[1]](http://msnbcmedia4.msn.com/j/msnbc/Components/Photos/070326/070326_tsaaganskull_hmed_12p.hmedium.jpg%7CŹródło){kind=link}