Tsintaosaurus: Różnice pomiędzy wersjami
(aktualizacja) |
m (Zhang i in., 2021) |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Tsintaosaurus''}} | {{DISPLAYTITLE:''Tsintaosaurus''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | + | |Autor = [[Marcin Szermański]], [[Maciej Ziegler]], [[Jakub Starzyński]] | |
| − | + | |Korekta = [[Mateusz Tałanda]], [[Paweł Konarzewski]] | |
| − | + | |nazwa = ''Tsintaosaurus'' (tsintaozaur) | |
| − | + | |długość = 8,3<ref name="Paul, 2010">Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University, Princeton i Oxford.</ref>-9<ref>Holtz, T.R. Jr. (2012) "Dinosaurs: The Most Complete, Up-to-Date Encyclopedia for Dinosaur Lovers of All Ages Supplementary Information" [http://www.geol.umd.edu/~tholtz/dinoappendix/HoltzappendixWinter2011.pdf]</ref> m | |
| − | + | |wysokość = | |
| − | [[Maciej Ziegler]] | + | |masa = 2,5<ref name="Paul, 2010"/>-4 t |
| − | + | |dieta = roślinożerny | |
| − | [[Jakub Starzyński]] | + | |miejsce = [[Chiny]] - Szantung |
| − | | [[Mateusz Tałanda]] | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | 2,5<ref name="Paul, 2010"/>-4 t | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | [[Chiny]] - | ||
| − | |||
<small>(dolna część [[formacja|formacji]] [[Hongtuya]])</small> | <small>(dolna część [[formacja|formacji]] [[Hongtuya]])</small> | ||
| − | | | + | |czas = {{Występowanie|77.3|73.5}} |
| − | + | 77,3-73,5 [[Ma]] <ref>An, W., Kuang, H.W., Liu, Y.Q., Peng, N., Xu, K.M., Xu, H., Zhang, P., Wang, K.-B., Chen, S.-Q. & Zhang, Y.X. (2016) "Detrital zircon dating and tracing the provenance of dinosaur bone beds from the Late Cretaceous Wangshi Group in Zhucheng, Shandong, East China". Journal of Palaeogeography, 5(1), 72-99. [[doi:10.1016/j.jop.2015.11.002]]</ref> <br> | |
| − | |||
| − | |||
<small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | ||
| − | | | + | |systematyka = |
| − | + | [[Dinosauria]] | |
| − | |||
[[Ornithischia]] | [[Ornithischia]] | ||
| Linia 50: | Linia 27: | ||
[[Tsintaosaurini]] | [[Tsintaosaurini]] | ||
| − | | | + | |grafika = A life reconstruction of Tsintaosaurus spinorhinus.png |
| − | | | + | |podpis = Rekonstrukcja przyżyciowa ''Tsintaosaurus''. Autor: Connor Ashbridge [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:A_life_reconstruction_of_Tsintaosaurus_spinorhinus.png] |
| − | + | |mapa = | |
| − | |} | + | }} |
| − | |||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
Tsintaozaur to przedstawiciel [[Lambeosaurinae]] z terenów dzisiejszych [[Chiny|Chin]]. Został opisany przez [[Yang Zhongjian|Young]]a w [[1958]] roku, jako ornitopod należący do [[Saurolophinae]]. Żył w późnej kredzie, we wczesnym [[kampan]]ie. | Tsintaozaur to przedstawiciel [[Lambeosaurinae]] z terenów dzisiejszych [[Chiny|Chin]]. Został opisany przez [[Yang Zhongjian|Young]]a w [[1958]] roku, jako ornitopod należący do [[Saurolophinae]]. Żył w późnej kredzie, we wczesnym [[kampan]]ie. | ||
| Linia 79: | Linia 55: | ||
[[Plik:Tsintao DB.jpg|200px|thumb|right|Klasyczna (niepoprawna) rekonstrukcja ''Tsintaosaurus'' z charakterystycznym wyrostkiem na głowie. Autor: Dmitry Bogdanov [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tsintao_DB.jpg].]] | [[Plik:Tsintao DB.jpg|200px|thumb|right|Klasyczna (niepoprawna) rekonstrukcja ''Tsintaosaurus'' z charakterystycznym wyrostkiem na głowie. Autor: Dmitry Bogdanov [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tsintao_DB.jpg].]] | ||
| − | Cechą wyróżniającą ''Tsintaosaurus'' miał być długi i wąski wyrostek na głowie (Young, 1958). Wg badań przeprowadzonych w latach 90-tych ([[Philippe Taquet|Taquet]], [[1991]]) stwierdzono, że ten "wyrostek" jest w rzeczywistości złamaną kością nosową, która została zniekształcona przez zmiażdżenie i pierwotnie była ułożona dość płasko, jak u przedstawicieli [[Saurolophinae]]. Teza ta została zakwestionowana przez [[Eric Buffetaut|Buffetaut]]a i Tonga ([[1995]]), którzy przebadali dziobową część kości czołowej i przedczołowej u dwóch osobników (uwzględnili także pomijany wcześniej [[paratyp]]) i stwierdzili, że grzebień był skierowany ku górze, jak w pierwotnej rekonstrukcji. Prieto-Márquez i Wagner ([[2013]]) zgodzili się częściowo z Taquetem, uznając, że wyrostek jest przemieszczony. Wg ich rekonstrukcji czaszki tsintaozaura, miał on na czubku głowy grzebień, przypominający nieco ozdobę np. ''[[Corythosaurus]]''. Był wg nich skierowany ku tyłowi, nie ku przodowi, jak w rekonstrukcji Younga. Reszta ciała jest podobna do innych hadrozaurów, jak np. ''[[Lambeosaurus]]''. | + | Cechą wyróżniającą ''Tsintaosaurus'' miał być długi i wąski wyrostek na głowie (Young, 1958). Wg badań przeprowadzonych w latach 90-tych ([[Philippe Taquet|Taquet]], [[1991]]) stwierdzono, że ten "wyrostek" jest w rzeczywistości złamaną kością nosową, która została zniekształcona przez zmiażdżenie i pierwotnie była ułożona dość płasko, jak u przedstawicieli [[Saurolophinae]]. Teza ta została zakwestionowana przez [[Eric Buffetaut|Buffetaut]]a i Tonga ([[1995]]), którzy przebadali dziobową część kości czołowej i przedczołowej u dwóch osobników (uwzględnili także pomijany wcześniej [[paratyp]]) i stwierdzili, że grzebień był skierowany ku górze, jak w pierwotnej rekonstrukcji. Prieto-Márquez i Wagner ([[2013]]) zgodzili się częściowo z Taquetem, uznając, że wyrostek jest przemieszczony. Wg ich rekonstrukcji czaszki tsintaozaura, miał on na czubku głowy grzebień, przypominający nieco ozdobę np. ''[[Corythosaurus]]''. Był wg nich skierowany ku tyłowi, nie ku przodowi, jak w rekonstrukcji Younga. Charakterystyczny wyrostek tsintaozaura był najpewniej solindą strukturą warstwową niż pustą w środku. Według Zhanga i in. (2021) grzebień mógłbyć bardziej pochylony do przodu niż obecnie się go przedstawia. Pod wyrostkiem znajduje się wyżłobienie otoczone kością nosowa i czołową. Najprawdopodobniej jest to ślad ciemiączka czołowo-nosowego, które występowało we wcześniejszych fazach ontogenezy. Reszta ciała jest podobna do innych hadrozaurów, jak np. ''[[Lambeosaurus]]''. |
==Filogeneza== | ==Filogeneza== | ||
| − | ''Tsintaosaurus'' jest uniwersalnie uważany za bazalnego przedstawiciela [[Lambeosaurinae]]. Wraz z późniejszym, europejskim | + | ''Tsintaosaurus'' jest uniwersalnie uważany za bazalnego przedstawiciela [[Lambeosaurinae]]. Wraz z późniejszym, europejskim ''[[Pararhabdodon]]'' tworzy [[Tsintaosaurini]] (zob. [[Hadrosauridae|kladogramy]]). |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 89: | Linia 65: | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V| ''Tsintaosaurus''}} | |
| {{Kpt|[[Yang Zhongjian|Young]]}}, [[1958]] | | {{Kpt|[[Yang Zhongjian|Young]]}}, [[1958]] | ||
|- | |- | ||
| − | + | |{{V|''T. spinorhinus''}} | |
| {{Kpt|Young}}, 1958 | | {{Kpt|Young}}, 1958 | ||
|- | |- | ||
| Linia 104: | Linia 80: | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small> | + | <small> |
| − | |||
Horner, J.R., Weishampel, D.B. & Forster, C.A. (2004) "Hadrosauridae" [w]: Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. [red.] "The Dinosauria" Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 438–463. | Horner, J.R., Weishampel, D.B. & Forster, C.A. (2004) "Hadrosauridae" [w]: Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. [red.] "The Dinosauria" Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 438–463. | ||
| Linia 114: | Linia 89: | ||
Young, C.C. (1958) "The dinosaurian remains of Laiyang, Shantung" Palaeontologia Sinica, 142, 53–159. | Young, C.C. (1958) "The dinosaurian remains of Laiyang, Shantung" Palaeontologia Sinica, 142, 53–159. | ||
| + | Zhang, J., Wang, X., Jiang, S., & Li, G. (2021). "Internal morphology of nasal spine of ''Tsintaosaurus spinorhinus'' (Ornithischia: Lambeosaurinae) from the upper cretaceous of Shandong, China". Historical Biology, 33(9), 1697-1704. [[doi:10.1080/08912963.2020.1731804]] | ||
<references/></small> | <references/></small> | ||
Aktualna wersja na dzień 12:07, 1 lis 2023
| Autor: | Marcin Szermański, Maciej Ziegler, Jakub Starzyński |
| Korekta: | Mateusz Tałanda, Paweł Konarzewski |
| Tsintaosaurus (tsintaozaur) | |
|---|---|
| Długość | 8,3[1]-9[2] m |
| Masa | 2,5[1]-4 t |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | Chiny - Szantung |
| Czas |
77,3-73,5 Ma [3] |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja przyżyciowa Tsintaosaurus. Autor: Connor Ashbridge [6] | |
Wstęp
Tsintaozaur to przedstawiciel Lambeosaurinae z terenów dzisiejszych Chin. Został opisany przez Younga w 1958 roku, jako ornitopod należący do Saurolophinae. Żył w późnej kredzie, we wczesnym kampanie.
Materiał kopalny
Tsintaosaurus znany jest z przynajmniej czterech osobników (zważywszy na ilość kości ramiennych) (Prieto-Márquez i Wagner, 2013). O pięciu osobnikach piszą Horner i in. (2004), z kolei Young (1958) pisze o przynajmniej trzech. Jednak okazów może być więcej, zważywszy na liczne fragmenty czaszki czy kości śródręcza i paliczki mające należeć do "wielu" osobników.
Holotyp: IVPP V725 to częściowa artykułowana czaszka (puszka mózgowa, kości czołowe, nosowe, łuskowe, zaoczodołowe, ciemieniowa i lewa przedczołowa). Young zaliczył do niego również wiele elementów czaszki i pozaczaszkowych, które niekoniecznie pochodzą od tego samego osobnika. Są to: dystalne części lewego i prawego wyrostku nosowego, kręgi szyjne, grzbietowe i ogonowe, kompletna kość krzyżowa, lewa k. łopatkowa i krucza, lewa i prawa płyta mostkowa, obie k. ramienne, lewa k. biodrowa, prawa i częściowa lewa k. kulszowa, częściowa lewa k. łonowa, prawa i częściowa lewa k. udowa, częściowa lewa i prawa k. strzałkowa i dystalna część lewej k. piszczelowej (Prieto-Márquez i Wagner, 2013).
Paratyp: IVPP V818 to artykułowane części czaszki (puszka mózgowa, kości czołowe, łuskowe, zaoczodołowe, ciemieniowa i lewa przedczołowa).
Materiał przypisany (Prieto-Márquez i Wagner, 2013): IVPP V723 to k. przedzębowa oraz prawa i lewa k. zębowa; V727 to obie k. ramienne; V728 to k. krzyżowa, obie k. ramienne, prawe k. biodrowa, kulszowa i łonowa oraz lewa k. udowa; V729 to k. krzyżowa i lewa k. ramienna; V768 to izolowane korony zębowe k. zębowej; V829 to artykułowany grzbietowy fragment czaszki: zrośniętego "romboida" (ang. rhomboid, którego autorzy uznają za część kości nosowej), dystalnych wyrostków k. nosowej i grzbietowej części k. przedszczękowej; V830 to częściowa lewa i prawie kompletna prawa k. jarzmowa. Dodatkowo do T. spinorhinus zalicza się: IVPP (numery nadane kościom w wykopaliskach, nie formalne numery katalogowe w IVPP): K24 - częściowa k. przedzębowa; K63 - k. przedzębowa; K28 - lewa k. kwadratowa i prawa k. szczękowa; K45 - lewa k. szczękowa; K63 - lewa i prawa k. zębowa; K68 - prawie kompletna lewa k. kwadratowa; K69 - lewa k. łokciowa; K70 - prawa k. krucza i łopatka; K82 - prawa k. łokciowa; K86 - lewa k. promieniowa; K93 - lewa k. szczękowa; K96 - prawa k. krucza i łopatki; K97 - prawa k. kątowa górna; K107 - dziobowy region lewej k. przedszczękowej; K141 - k. przedzębowa; K149 - lewa k. kątowa górna; K150 - lewa k. kątowa górna; K155 - ząb k. zębowej; K156 - kilka/kilkanaście (ang. several) k. śródręcza i paliczki "dłoni" wielu osobników; K197 - lewa i częściowa prawa k. zębowa.
Materiał przypisany do Tanius przez Younga (1958) może należeć do tsintaozaura (Prieto-Márquez i Wagner, 2013); autorzy ci uznają Tanius chingkankouensis za nomen dubium.
Ze względu na prawdopodobne wymieszanie szczątków różnych hadrozaurydów Weishampel i Horner (1990) stwierdzili, że Tsintaosaurus to możliwa chimera. Ograniczenie holotypu do artykułowanej części czaszki (Prieto-Márquez i Wagner, 2013) powoduje, że niezależnie od identyfikacji materiału pozaczaszkowego, Tsintaosaurus jest ważny.
Budowa
Cechą wyróżniającą Tsintaosaurus miał być długi i wąski wyrostek na głowie (Young, 1958). Wg badań przeprowadzonych w latach 90-tych (Taquet, 1991) stwierdzono, że ten "wyrostek" jest w rzeczywistości złamaną kością nosową, która została zniekształcona przez zmiażdżenie i pierwotnie była ułożona dość płasko, jak u przedstawicieli Saurolophinae. Teza ta została zakwestionowana przez Buffetauta i Tonga (1995), którzy przebadali dziobową część kości czołowej i przedczołowej u dwóch osobników (uwzględnili także pomijany wcześniej paratyp) i stwierdzili, że grzebień był skierowany ku górze, jak w pierwotnej rekonstrukcji. Prieto-Márquez i Wagner (2013) zgodzili się częściowo z Taquetem, uznając, że wyrostek jest przemieszczony. Wg ich rekonstrukcji czaszki tsintaozaura, miał on na czubku głowy grzebień, przypominający nieco ozdobę np. Corythosaurus. Był wg nich skierowany ku tyłowi, nie ku przodowi, jak w rekonstrukcji Younga. Charakterystyczny wyrostek tsintaozaura był najpewniej solindą strukturą warstwową niż pustą w środku. Według Zhanga i in. (2021) grzebień mógłbyć bardziej pochylony do przodu niż obecnie się go przedstawia. Pod wyrostkiem znajduje się wyżłobienie otoczone kością nosowa i czołową. Najprawdopodobniej jest to ślad ciemiączka czołowo-nosowego, które występowało we wcześniejszych fazach ontogenezy. Reszta ciała jest podobna do innych hadrozaurów, jak np. Lambeosaurus.
Filogeneza
Tsintaosaurus jest uniwersalnie uważany za bazalnego przedstawiciela Lambeosaurinae. Wraz z późniejszym, europejskim Pararhabdodon tworzy Tsintaosaurini (zob. kladogramy).
Etymologia
Young w swojej pracy opisującej tsintaozaura (1958) nie wyjaśnia oficjalnie, skąd zaczerpnął jego nazwę. Jednakże np. Creisler wyjaśnia nazwę rodzajową - Tsintaosaurus znaczy "jaszczur z (miasta) Qingdao" (Tsingtao, Ch'ing-tao)[4]. Epitet gatunkowy spinorhinus najprawdopodobniej w wolnym tłumaczeniu znaczy "kolczasty nosorożec" i odnosi się do pierwotnego (jak się okazało błędnego) wyobrażenia kształtu głowy tego hadrozaura.
Spis gatunków
| Tsintaosaurus | Young, 1958 | |
| T. spinorhinus | Young, 1958 | |
| ?= Tanius chingkankouensis | Young, 1958 | nomen dubium |
| = Tanius laiyangensis | Zhen, 1976 |
Bibliografia
Horner, J.R., Weishampel, D.B. & Forster, C.A. (2004) "Hadrosauridae" [w]: Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. [red.] "The Dinosauria" Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 438–463.
Prieto-Márquez, A. & Wagner, J.R. (2013) "The ‘Unicorn’ Dinosaur That Wasn’t: A New Reconstruction of the Crest of Tsintaosaurus and the Early Evolution of the Lambeosaurine Crest and Rostrum" PLoS ONE, 8(11), e82268. doi:10.1371/journal.pone.0082268
Weishampel, D.B. & Horner, J.R. (1990) "Hadrosauridae" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. [red.] "The Dinosauria" Berkeley: University of California Press, 534–561.
Young, C.C. (1958) "The dinosaurian remains of Laiyang, Shantung" Palaeontologia Sinica, 142, 53–159.
Zhang, J., Wang, X., Jiang, S., & Li, G. (2021). "Internal morphology of nasal spine of Tsintaosaurus spinorhinus (Ornithischia: Lambeosaurinae) from the upper cretaceous of Shandong, China". Historical Biology, 33(9), 1697-1704. doi:10.1080/08912963.2020.1731804
- ↑ 1,0 1,1 Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University, Princeton i Oxford.
- ↑ Holtz, T.R. Jr. (2012) "Dinosaurs: The Most Complete, Up-to-Date Encyclopedia for Dinosaur Lovers of All Ages Supplementary Information" [1]
- ↑ An, W., Kuang, H.W., Liu, Y.Q., Peng, N., Xu, K.M., Xu, H., Zhang, P., Wang, K.-B., Chen, S.-Q. & Zhang, Y.X. (2016) "Detrital zircon dating and tracing the provenance of dinosaur bone beds from the Late Cretaceous Wangshi Group in Zhucheng, Shandong, East China". Journal of Palaeogeography, 5(1), 72-99. doi:10.1016/j.jop.2015.11.002
- ↑ Creisler, B. (online) "Dinosauria Translation and Pronunciation Guide: T" [kopia umieszczona na http://archive.is/Yo8mr]
![[6]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:A_life_reconstruction_of_Tsintaosaurus_spinorhinus.png){kind=link}
![[5]](http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tsintao_DB.jpg){kind=link}