Zupaysaurus

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj

Autor: Dawid Mazurek
Korekta: Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński, Marcin Szermański, Tomasz Sokołowski, Mateusz Tałanda, Michał Siedlecki


Zupaysaurus (zupajzaur)
Długość > 4,2 m [1] (osobnik młodociany)
Wysokość > 1,05 m (w biodrach) [1] (osobnik młodociany)
Masa > 70 kg [1] (osobnik młodociany)
Dieta mięsożerny
Miejsce Argentyna - prowincja La Rioja

(formacja Los Colorados)

Czas
252 201 145
66

ok. 227-113 Ma
późny trias (wczesny-środkowy noryk)

Systematyka Dinosauria

Saurischia

Theropoda

Neotheropoda

?? Coelophysoidea

Zapaysaurus.jpg
Rekonstrukcja przyżyciowa zupajzaura z grzebieniami na głowie. Autor: Luc Bailly [2]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy…

Wstęp

Zupaysaurus to monotypowy rodzaj teropoda z późnego triasu Ameryki Południowej (Argentyna).

Materiał kopalny

Czaszka zupajzaura. Autorzy zdjęcia: Ezcurra, M. D. i Novas, F. E.[1].

Holotyp PULR 076 to jedyny znany okaz tego zwierzęcia. Składają się nań: czaszka z żuchwami (bez obu kości przedszczękowych), kilka kręgów (dźwigacz, obrotnik i inne kręgi szyjne; kręgi: grzbietowe, krzyżowe i dystalne ogonowe), lewa kość łopatkowo-krucza (bez łopatki), paliczki dłoni, dystalne części obu kości udowych, proksymalny koniec lewej kości promieniowej, dystalne części prawych kości: promieniowej i strzałkowej oraz kość skokowo-piętowa. Analiza histologiczna okazu typowego wykazała, że osobnik ten w chwili śmierci nie osiągnął dorosłości, a co za tym idzie maksymalnych rozmiarów ciała (Griffin i Nesbitt, 2019).

Budowa

Sądząc z porównania z blisko spokrewnionymi gatunkami sprawnie biegał na tylnych kończynach, a chwytne dłonie i szczęki pełne zębów umożliwiały mu polowanie. Na czaszce mógł znajdować się mały grzebień, prawdopodobnie o funkcji pokazowej (chociaż wg Martina Ezcurry (2007) nie miał grzebieni na czaszce). Do autapomorfii zupajzaura zaliczyć można między innymi: brzuszny brzeg szczękowo-jarzmowy kreślący kąt rozwarty w widoku bocznym, poziomą gałąź żuchwy z równoległymi brzusznymi i grzbietowymi brzegami, wycięcie na grzbietowym brzegu wstępującego wyrostka gałęzi żuchwy, wierzchołek goleni słabo rozwinięty, czy kość promieniową z bardzo głębokim i otwartym w tylnej części wycięciem dla tylnego wyrostka kości skokowej. Sama czaszka była umiarkowanie głęboka, a pysk stanowił dużą część czaszki. Zęby w szczękach zupajzaura nie były zbyt duże (Paul, 2016).

Wykonana w 2019 r. tomografia wnętrza czaszki wykazała, że mózg był przednio-tylnie krótki i wysoki, z wyraźnie zaznaczonymi rozgraniczeniami między przodomózgowiem, śródmózgowiem i tyłomózgowiem. Ucho wewnętrzne miało trzy kanały półkoliste, ale nie lagenę. Tylny kanał półkolisty był duży w porównaniu do innych teropodów (Paulina-Carabajal i in., 2019).


Stratygrafia, geografia i paleośrodowisko.

Holotyp został odnaleziony w osadach formacji Los Colorados w obrębie grupy Agua de la Pena. Wiek osadów tej formacji jest szacowany na 227-213 milionów lat. W skałach tych odnaleziono też szczątki współczesnych zupajazaurowi zwierząt - zauropodomorfów Riojasaurus, Coloradisaurus i Lessemsaurus. Skamieniałości zupajzaura odkryto w Quebrada de los Jachaleros, siedem kilometrów na zachód od krajowej trasy nr 126, w prowincji La Rioja (północno-zachodnia Argentyna). Zupajzaur prawdopodobnie żył na terenie porośniętym lasami, które sezonowo nawiedzały deszcze. Był drapieżnikiem, który polował na wspomniane wyżej zauropodomorfy, aetozaury z rodzaju Neoaetosauroides oraz dicynodonty z rodzaju Jachaleria. Sam zaś musiał uważać, by nie paść ofiarą olbrzymiego drapieżnika szczytowego swego ekosystemu, pseudozucha z rodzaju Fasolasuchus. W jego otoczeniu żyły również inne mniejsze drapieżniki, takie jak celofyzoid powellwenator, wczesne krokodylomorfy: Coloradisuchus, Hemiprotosuchus i Pseudhesperosuchus, rybożerny ornitozuchid Riojasuchus, prymitywny żółw Palaeochersis oraz synapsydy Tessellatia i Chalimnia.

Systematyka

Początkowo zupajzaur został uznany za najstarszego znanego tetanura. Obecnie jednak w analizach filogenetycznych rodzaj ten zostaje przyporządkowany do Coelophysoidea, Dilophosauridae, czy jako takson blisko spokrewniony z kriolofozaurem oraz awerostrami. Plasowany był również jako najbardziej bazalny z teropodów (np: Cabreira i in., 2016; Baron i Williams, 2018)

Etymologia

Nazwa rodzajowa pochodzi od słowa z języka keczua - zupay - oznaczającego diabła i greckiego sauros - jaszczur). Epitet gatunkowy honoruje Guillerma Rougiera - kierownika ekspedycji, która odkryła holotyp.

Spis gatunków

Zupaysaurus Arcucci i Coria, 2003
Z. rougieri Arcucci i Coria, 2003

Bibliografia

Baron, M.G. i Williams, M.E. (2018). "A re-evaluation of the enigmatic dinosauriform Caseosaurus crosbyensis from the Late Triassic of Texas, USA and its implications for early dinosaur evolution". Acta Palaeontologica Polonica. 63 [3]

Cabreira, S.F., Kellner, A.W.A., Dias-da-Silva, S., da Silva, L.R., Bronzati, M., de Almeida Marsola, J.C., Müller, R.T., Bittencourt, J. de S., Jul’Armando Batista, B., Raugust, T., Carrilho, R., Brodt, A., i Langer, M.C. (2016). "A Unique Late Triassic Dinosauromorph Assemblage Reveals Dinosaur Ancestral Anatomy and Diet". Current Biology, t. 26, str. 1-6. [4]

Ezcurra M.D. (2007). "The cranial anatomy of the coelophysoid theropod Zupaysaurus rougieri from the Upper Triassic of Argentina". Historical Biology, t. 19, nr 2, str. 185-202.

Ezcurra M.D. i Apaldetti, C. (2012). "A robust sauropodomorph specimen from the Upper Triassic of Argentina and insights on the diversity of the Los Colorados Formation". Proceedings of the Geologists' Association. doi:10.1016/j.pgeola.2011.05.002

Ezcurra M.D. Novas, F.E. (2007). "Phylogenetic relationships of the Triassic theropod Zupaysaurus rougieri from NW Argentina". Historical Biology, t. 19, nr 1, str. 35-72.

Griffin, C.G. i Nesbitt, S.J. (2019). "Does the maximum body size of theropods increase across the Triassic‐Jurassic boundary? Integrating ontogeny, phylogeny, and body size". The Anatomical Record. 303 (4): 1158–1169. [5]

Kent D.V., Malnis P.S., Colombi C.E., Alcober O.A. i Martínez, R.N. (2014). "Age constraints on the dispersal of dinosaurs in the Late Triassic from magnetochronology of the Los Colorados Formation (Argentina)". PNAS, t. 111 nr 22, str. 7958–7963. doi: 10.1073/pnas.1402369111

Martinez R.N., Sereno P.C., Alcober O.A., Colombi C.E., Renne P.R., Montañez I.P. i Currie, B.S. (2011). "A basal dinosaur from the dawn of the dinosaur era in southwestern Pangaea". Science, t. 331, str. 206-210. doi: 10.1126/science.1198467

Nesbitt S.J., Smith N.D., Irmis R.B., Turner A.H., Downs A. i Norell. M.A. (2009). "A complete skeleton of a Late Triassic saurischian and the early evolution of dinosaurs". Science, t. 326, str. 1530-1533.

Paulina-Carabajal A., Ezcurra M.D. i Novas F.E. (2019). "New information on the braincase and endocranial morphology of the Late Triassic neotheropod Zupaysaurus rougieri using Computed Tomography data". Journal of Vertebrate Paleontology: e1630421 doi: https://doi.org/10.1080/02724634.2019.1630421.

Santi Malnis P., Kent D.V., Colombi C.E. i S.E. Geuna, S.E. (2011). "Quebrada de la Sal magnetoestratigraphic section, Los Colorados Formación, Upper Triassic Ischigualasto-Villa Unión basin, Argentina". Latinmag Letters, t. 1, nr 2, B15, str. 1-7. Proceedings Tandil, Argentina.

Paul G.S. 2016. "The Princeton Field Guide to Dinosaurs". Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.

  1. 1,0 1,1 1,2 Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.