Bistahieversor

Autor:	Korekta:
Maciej Ziegler Marcin Szermański	Tomasz Skawiński Dawid Mazurek

---

Bistahieversor (bistahiewersor)
Długość:	ok. 9 m na pewno powyżej 2 m
Masa:	ok. 2,5-4 t
Miejsce występowania:	USA - Nowy Meksyk (formacja Kirtland - ogniwa Hunter Wash i Farmington; ?formacja Fruitland)
Czas występowania	ok. 75-74 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Tyrannosauroidea ??? Tyrannosauridae ??? Albertosaurinae
400px Autor: Jakub Kowalski. [1]

Wstęp

Bistahieversor to duży, zaawansowany tyranozauroid z późnej kredy południowego-zachodu Ameryki Północnej.

Jego szczątki opisywano wcześniej pod nazwami Aublysodon i Daspletosaurus. Jako nowy rodzaj Bistahieversor pojawił się w dysertacji doktorskiej Thomasa Carra z 2005 r. i został ostatecznie nazwany przez niego oraz jego imiennika - Williamsona. Publikacja ta została wyróżniona w pierwszym numerze Journal of Verterbrate Paleontology z roku 2010 a szkic czaszki trafił na okładkę tego prestiżowego czasopisma paleontologicznego.

Zapewne polował na roślinożerne dinozaury, takie jak Pentaceratops, rzucając się na nie z potężnymi szczękami.

Etymologia

Nazwa Bistahieversor to połączenie pochodzącego języka nawaho słowa bistahi, oznaczającego miejsce formowania cegieł (?) - co odnosi się do miejsca Bisti Wilderness oraz łacińskiego (autorzy nazwy błędnie podali, że greckiego) eversor, znaczącego tyle co "niszczyciel", co wiąże się z przypuszczalnym drapieżnictwem zwierzęcia.

Epitet gatunkowy (sealeyi) odnosi się do odkrywcy typowego okazu - Paula Sealeya, asystenta w New Mexico Museum of Natural History and Science (Albuquerque).

Materiał kopalny

Holotyp (NMMNH P-27469) (ok. 9 m, 2,5-4 t) to szkielet dorosłego osobnika: czaszka (1,07 m), żuchwa, niekompletny szkielet pozaczaszkowy zawierający kręgi, żebra, kość łonową i kończyny tylne (Carr, 2005).

Przypisany materiał to:

- szkielet młodego osobnika (NMMNH P-25049) (1,7 m wysokości w kłębie, ok. 250-300 kg): niekompletna czaszka (fragment kości przedszczękowej, kości: szczękowa, nosowe, częściowe łzowe, częściowa jarzmowa, czołowe, ciemieniowe, częściowa zaoczodołowa, policzkowokwadratowa, kwadratowa, podniebienna i inne), niekompletna kość zębowa i kość kątowa górna, strzemiączko, częściowa kość gnykowa, 16 kręgów ogonowych, 8 szewronów, łopatka, niekompletna kończyna przednia, częściowa kość biodrowa, kości kończyny dolnej (udowa, piszczelowa i strzałkowa), kość skokowa, kości śródstopia i stopa (Carr i Williamson, 2000).

- niekompletna kość łzowa (NMMNH P-32824) (Carr, 2005).

- szkielet dorosłego osobnika (OMNH 10131): zęby (52 mm; 75 mm), częściowa kość czołowa i ciemieniowa, niekompletna kość zaoczodołowa, częściowa kość zębowa, fragmenty czterech żeber, gastralia, dystalny koniec kości łonowej, kość udowa bez brakującego dystalnego końca (~1,033 m), dystalny koniec kości strzałkowej (~891 mm), dystalny koniec III kości śródstopia (~483 mm), IV kość śródstopia (461 mm) (Lehman i Carpenter, 1990).

Budowa i diagnoza

Ogólnym pokrojem i zwyczajami przypominał pewnie inne tyranozauroidy bardziej zaawansowane od Raptorex, takie jak Gorgosaurus. Różnił się on nich budową czaszki. Carr i Williamson (2010) wyróżnili liczne autapomorfie (zob. ryc. 2 i 3): rozwidlone wyrostki korzenia podniebiennego kości przedszczękowej (ryc. 3A); dodatkowe czołowe wyrostki kości nosowych (ryc. 3B); liściokształtne wyrostki przyśrodkowe czołowe kości nosowej (ryc. 3B); pneumatyczny otwór przeszywający nadoczodołową gałąź kości łzowej (ryc. 2A); spiczasty grzebień sagitalny (ryc. 2A); dół górnej kości skroniowej rozciąga się do bocznej powierzchni kości łuskowej; krótka kość przedczołowa (ryc. 3B); pojedynczy otwór pneumatyczny w kości podniebiennej (ryc. 3C); przyśrodkowy grzbiet na kości kątowej wprowadzony do kości kątowej górnej (ryc. 3D); brzuszno-boczny kil (długi, cienki wyrostek) wzdłuż tylnobrzusznej krawędzi żuchwy utworzony z kości kątowej i kości przedstawowej (ryc. 3E); wysoki kołnierz rozciągający się od brzusznej krawędzi przedniego otworu mylohyoid kości płatowej (ryc. 3F).

Rozmiary

Na podstawie długości czaszki (1,07 m) w porównaniu do Albertosaurus, Gorgosaurus i Daspletosaurus (wymiary za Therrien i Henderson, 2007 oraz Mortimer, online) ocenia się jego długość na 9 metrów. Z kolei na podstawie ww. teropodów (masa z różnych źródeł podanych w Therrien i Henderson, 2007) masę bistahiewersora ocenia się na ok. 2,5-4 ton.

Spis gatunków

Bistahieversor	Carr i Williamson, 2010
B. sealeyi	Carr i Williamson, 2010

Bibliografia

Brusatte, S.L., Carr, T.D., Erickson, G.M., Bever, G.S. & Norell, M.A. (2009) "A long-snouted, multihorned tyrannosaurid from the Late Cretaceous of Mongolia" Proceedings of the National Academy of Sciences, 106, 17261-17266.

Brusatte, S.L., Norell, M.A., Carr, T.D., Erickson, G.M., Hutchinson, J.R., Balanoff, A.M., Bever, G.S., Choiniere, J.N., Makovicky, P.J. & Xu, X. (2010) "Review: Tyrannosaur Paleobiology: New Research on Ancient Exemplar Organisms" Science, 329, 1481-1485.

Carr, T.D. & Williamson, T.E. (2010) "Bistahieversor sealeyi, gen. et sp. nov., a new tyrannosauroid from New Mexico and the origin of deep snouts in Tyrannosauroidea" Journal of Vertebrate Paleontology, 30, 1-16.

Therrien, F. & Henderson, D.M. (2007) "My theropod is bigger than yours...or not: estimating body size from skull length in theropods" Journal of Vertebrate Paleontology, 27 (1), 108-115.

Mortimer, online: http://home.comcast.net/~eoraptor/