Hesperornis: Różnice pomiędzy wersjami
m |
(→Gatunki) |
||
| Linia 56: | Linia 56: | ||
===''H. regalis''=== | ===''H. regalis''=== | ||
[[Plik:Hesperornis UMMNH.jpg|thumb|Zrekonstruowany szkielet ''H. regalis''. Fot. Jonathan Chen [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hesperornis_UMMNH.jpg]]] | [[Plik:Hesperornis UMMNH.jpg|thumb|Zrekonstruowany szkielet ''H. regalis''. Fot. Jonathan Chen [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hesperornis_UMMNH.jpg]]] | ||
| − | '''Długość:''' <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> | + | '''Długość:''' 1,4 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> |
| − | '''Masa:''' <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | + | '''Masa:''' 20,4 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
'''Miejsce:''' | '''Miejsce:''' | ||
| Linia 71: | Linia 71: | ||
===''H.crassipes''=== | ===''H.crassipes''=== | ||
| − | '''Długość:''' <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | + | '''Długość:''' ok. 1,4 m <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | '''Masa:''' <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | + | '''Masa:''' 19,4 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | '''Miejsce:''' | + | '''Miejsce:''' [[USA]] - Kansas ([[formacja]] [[Niobrara]] - ogniwo Smoky Hill Chalk) |
| − | '''Czas:''' | + | '''Czas:''' ok. 83,5-82 [[Ma]] ([[kampan]]) |
| − | '''Materiał kopalny:''' | + | '''Materiał kopalny:''' [[Holotyp]] (YPM 1474) to częściowa czaszka, zęby, trzon pierwszego kręgu szyjnego, czwarty kręg szyjny, kość krucza, obojczyk, mostek, częściowa kość udowa, rzepka oraz paliczki. |
| − | '''Etymologia:''' | + | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''crassipes'' to zbitek łacińskich słów ''crassus'' (gęsty, gruby) i ''pes'' (stopa). |
| − | '''Charakterystyka:''' | + | '''Charakterystyka:''' Według [[Marsh]]a (1876) ''H. crassipes'' miał unikatową budowę mostka oraz II kości śródstopia ([[Mortimer]], online). |
===''H. gracilis''=== | ===''H. gracilis''=== | ||
| − | [[Plik:Hesperornis gracilis skeletal mounts.jpg|thumb|Zrekonstruowany szkielet ''H. gracilis''. Fot. Kyu3a [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hesperornis_gracilis_skeletal_mounts.jpg]]] | + | [[Plik:Hesperornis gracilis skeletal mounts.jpg|thumb|left|Zrekonstruowany szkielet ''H. gracilis''. Fot. Kyu3a [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hesperornis_gracilis_skeletal_mounts.jpg]]] |
| − | '''Długość:''' <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | + | '''Długość:''' 1,3 m <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | '''Masa:''' <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | + | '''Masa:''' 17,5 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | '''Miejsce:''' | + | '''Miejsce:''' [[USA]] - Kansas ([[formacja]] [[Niobrara]] - ogniwo Smoky Hill Chalk) |
| − | '''Czas:''' | + | '''Czas:''' ok. 83,5-82 [[Ma]] ([[kampan]]) |
| − | '''Materiał kopalny:''' | + | '''Materiał kopalny:''' [[Holotyp]] (YPM 1473) to niekompletny ''[[tarsometatarsus]]'' oraz dwa paliczki stopy. Materiał przypisany obejmuje trzy osobniki (YPM 1478, YPM 1679 i YPM 55000), które są znane z kręgów, ''[[synsacrum]]'' oraz kości nóg ([[Mortimer]], online). |
| − | '''Etymologia:''' | + | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''gracilis'' wywodzi się z łaciny i oznacza "smukły". |
| − | '''Charakterystyka:''' | + | '''Charakterystyka:''' Według [[Marsh]]a (1876) ''H. gracilis'' był mniejszy i smuklejszy od ''H. regalis'' ([[Mortimer]], online). |
===''H. altus''=== | ===''H. altus''=== | ||
| − | [[Plik:Coniornis.jpg|thumb|Schemat przedstawiający | + | [[Plik:Coniornis.jpg|thumb|Schemat przedstawiający fragment prawego ''[[tibiotarsus]]'' ''H. altus''. Źródło: [[Marsh]], 1893 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Coniornis.jpg].]] |
| − | '''Długość:''' <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | + | '''Długość:''' ok. 1,2 ma <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | '''Masa:''' <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | + | '''Masa:''' 11,7 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | '''Miejsce:''' | + | '''Miejsce:''' [[USA]] - Montana ([[formacja]] [[Claggett Shale]] lub [[Judith River]]) |
| − | '''Czas:''' | + | '''Czas:''' ok. 80-78 [[Ma]] ([[kampan]]) |
| − | '''Materiał kopalny:''' | + | '''Materiał kopalny:''' [[Holotyp]] (YPM 515) to dystalna część [[tibiotarsus|kości piszczelowo-stępowej]]. |
| − | '''Etymologia:''' | + | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''altus'' wywodzi się z łaciny i oznacza "wysoki". |
| − | '''Charakterystyka:''' | + | '''Charakterystyka:''' Gatunek ten mógł zostać odnaleziony w skałach [[formacja|formacji]] [[Claggett Shale]] lub [[Judith River]] ([[Mortimer]], online). |
===''H. montana''=== | ===''H. montana''=== | ||
| − | '''Miejsce:''' | + | '''Miejsce:''' [[USA]] - Montana ([[formacja]] [[Claggett Shale]]) |
| − | '''Czas:''' | + | '''Czas:''' ok. 80 [[Ma]] ([[kampan]]) |
| − | '''Materiał kopalny:''' | + | '''Materiał kopalny:''' [[Holotyp]] (USNM 8199) to szósty kręg grzbietowy. |
| − | '''Etymologia:''' | + | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''montana'' najprawdopodobniej odnosić się do miejsca odnalezienia [[holotyp]]u, którym był stan Montana. [[Mortimer]] (online) podaje, że według zasad ICZN nazwa gatunkowa powinna brzmieć ''montanus''. |
| − | '''Charakterystyka:''' | + | '''Charakterystyka:''' Doły na zachowanym trzonie kręgu grzbietowego były bardzo płytkie ([[Mortimer]], online). |
===''H. rossicus''=== | ===''H. rossicus''=== | ||
| Linia 137: | Linia 137: | ||
'''Czas:''' ok. 80-75 [[Ma]] ([[kampan]]) | '''Czas:''' ok. 80-75 [[Ma]] ([[kampan]]) | ||
| − | '''Materiał kopalny:''' ''H. rossicus'' został opisany przez [[Nessov]]a i Yarkova (1993) na podstawie niekompletnego prawego ''[[tarsometatarsus]]'' VPM (26306/2 - [[holotyp]]), trzonu ''[[tarsometatarsus]]'', środkowego paliczka IV palca stopy oraz fragmentów kręgu szyjnego i grzbietowego. Panteleyev i in. (2004) opisali kolejne dwa lewe ''[[tarsometatarsus|tarsometarsi]]'' z obwodu saratowskiego (ZIN PO 5463 i ZIN PO 5464). Rees i Lindgren (2005) do omawianego gatunku przypisali również 2 ''[[tarsometatarsus| | + | '''Materiał kopalny:''' ''H. rossicus'' został opisany przez [[Nessov]]a i Yarkova (1993) na podstawie niekompletnego prawego ''[[tarsometatarsus]]'' VPM (26306/2 - [[holotyp]]), trzonu ''[[tarsometatarsus]]'', środkowego paliczka IV palca stopy oraz fragmentów kręgu szyjnego i grzbietowego. Panteleyev i in. (2004) opisali kolejne dwa lewe ''[[tarsometatarsus|tarsometarsi]]'' z obwodu saratowskiego (ZIN PO 5463 i ZIN PO 5464). Rees i Lindgren (2005) do omawianego gatunku przypisali również 2 ''[[tarsometatarsus|tarsometatarsi]]'' (RM PZ R398 i SGU 3442) ze Szwecji, jednakże Zelenkov i in. (2017) nie zgadzają się z taką interpretacją. Zelenkov i Arkhangelsky (2023) donoszą również o pierwszej opisanej niekompletnej prawej kości udowej (PIN 5027/8) ''H. rossicus''. Aotsuka i Sato (2016) uważają, że prawy ''[[tarsometatarsus]]'' (CFDC B.2010.01.23) z Kanady należy do omawianego gatunku. |
'''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''rossicus'' nawiązuje do Rosji, państwa w którym odnaleziono skamieniałości. Nazwa gatunkowa pierwotnie brzmiała ''rossica'', lecz została zmieniona (Panteleyev i in., 2004). | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''rossicus'' nawiązuje do Rosji, państwa w którym odnaleziono skamieniałości. Nazwa gatunkowa pierwotnie brzmiała ''rossica'', lecz została zmieniona (Panteleyev i in., 2004). | ||
| Linia 152: | Linia 152: | ||
'''Czas:''' ok. 80-75 [[Ma]] ([[kampan]]) | '''Czas:''' ok. 80-75 [[Ma]] ([[kampan]]) | ||
| − | '''Materiał kopalny:''' [[Holotyp]] (PU 17208) to prawy ''[[tarsometatarsus]]''. Aotsuka i Sato (2016) do omawianego gatunku przypisali również 7 ''[[tarsometatarsus| | + | '''Materiał kopalny:''' [[Holotyp]] (PU 17208) to prawy ''[[tarsometatarsus]]''. Aotsuka i Sato (2016) do omawianego gatunku przypisali również 7 ''[[tarsometatarsus|tarsometatarsi]]'' z Kanady. |
'''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''chowi'' honoruje Minchena Chowa, jednego z głównych twórców współczesnej pozycji Chin w paleontologii. | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''chowi'' honoruje Minchena Chowa, jednego z głównych twórców współczesnej pozycji Chin w paleontologii. | ||
| Linia 189: | Linia 189: | ||
===?''H. macdonaldi''=== | ===?''H. macdonaldi''=== | ||
| − | '''Długość:''' ok. 60 cm <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | + | '''Długość:''' ok. 60 cm<ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
'''Masa:''' ok. 1,6 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | '''Masa:''' ok. 1,6 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | ||
| Linia 204: | Linia 204: | ||
===''H. lumgairi''=== | ===''H. lumgairi''=== | ||
| − | '''Długość:''' 1,5 m <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | + | '''Długość:''' ok. 1,5 m<ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | '''Masa:''' 25, | + | '''Masa:''' 25,6 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
'''Miejsce:''' [[Kanada]] - Manitoba i Alberta ([[formacja|formacje]] [[Pierre Shale]] [ogniwo Pembina] oraz [[Foremost]]) | '''Miejsce:''' [[Kanada]] - Manitoba i Alberta ([[formacja|formacje]] [[Pierre Shale]] [ogniwo Pembina] oraz [[Foremost]]) | ||
Wersja z 16:33, 6 lip 2025
Hasło w trakcie rozbudowy
Spis treści
| Autor: | Paweł Konarzewski |
| Hesperornis (hesperornis) | |
|---|---|
| Długość | zob. tekst |
| Masa | zob. tekst |
| Dieta | rybożerny |
| Miejsce | zob. tekst |
| Czas |
ok. 84-78 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja przyżyciowa hesperornisa. Autor: UnexpectedDinoLesson [5] | |
Wstęp
Hesperornis to to jeden z najbardziej znanych i najwcześniej opisanych ptaków w historii palentologii. Żył on w późnej kredzie na terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych, Kanady oraz Rosji. Hesperornis jest również znany z największej ilości gatunków spośród wszystkich mezozicznych ptaków. Nazwa rodzajowa jest zbytkiem greckich słów hesperos (zachodni) oraz ornis (ptak).
Historia taksonu
Budowa
Hesperornis cechował się długim pyskiem wyposażonym w drobne zęby. W kości szczękowej znajdowało się ich 14, natomiast w kości zębowej - 33. Zęby z dolnej szczęki miały haczykowaty kształt oraz gładkie krawędzie tnące pozbawione ząbkowania. Z kolei kość przedszczękowa była pozbawiona uzębienia. Końcówka górnej części dzioba była delikatnie zakrzywiona do dołu. Kość zębowa miała smukłą, lecz masywną budowę. Żuchwa hesperornisa składała się z 6 kości, podobnie jak u nieptasich teropodów. Między kością kątową a płatową występował staw śródżuchwowy, który umożliwiał niezależny ruch tylnej części żuchwy. Cecha ta ułatwiała chwytanie zdobyczy. Mimo prymitywnej budowy czaszki, omawiany rodzaj wykształcił również prokinezę (poruszanie górną szczęką jako całością). Mózgoczaszka była podobna do enaliornisa (Gregory, 1951; Dumot i in., 2016; Gingerich, 1973; Bühler i in., 1988; Elżanowski, 1991).
Gatunki
H. regalis
Długość: 1,4 m [1]
Masa: 20,4 kg [1]
Miejsce:
Czas:
Materiał kopalny:
Etymologia:
Charakterystyka:
H.crassipes
Długość: ok. 1,4 m [1]
Masa: 19,4 kg [1]
Miejsce: USA - Kansas (formacja Niobrara - ogniwo Smoky Hill Chalk)
Materiał kopalny: Holotyp (YPM 1474) to częściowa czaszka, zęby, trzon pierwszego kręgu szyjnego, czwarty kręg szyjny, kość krucza, obojczyk, mostek, częściowa kość udowa, rzepka oraz paliczki.
Etymologia: Epitet gatunkowy crassipes to zbitek łacińskich słów crassus (gęsty, gruby) i pes (stopa).
Charakterystyka: Według Marsha (1876) H. crassipes miał unikatową budowę mostka oraz II kości śródstopia (Mortimer, online).
H. gracilis
Długość: 1,3 m [1]
Masa: 17,5 kg [1]
Miejsce: USA - Kansas (formacja Niobrara - ogniwo Smoky Hill Chalk)
Materiał kopalny: Holotyp (YPM 1473) to niekompletny tarsometatarsus oraz dwa paliczki stopy. Materiał przypisany obejmuje trzy osobniki (YPM 1478, YPM 1679 i YPM 55000), które są znane z kręgów, synsacrum oraz kości nóg (Mortimer, online).
Etymologia: Epitet gatunkowy gracilis wywodzi się z łaciny i oznacza "smukły".
Charakterystyka: Według Marsha (1876) H. gracilis był mniejszy i smuklejszy od H. regalis (Mortimer, online).
H. altus
Długość: ok. 1,2 ma [1]
Masa: 11,7 kg [1]
Miejsce: USA - Montana (formacja Claggett Shale lub Judith River)
Materiał kopalny: Holotyp (YPM 515) to dystalna część kości piszczelowo-stępowej.
Etymologia: Epitet gatunkowy altus wywodzi się z łaciny i oznacza "wysoki".
Charakterystyka: Gatunek ten mógł zostać odnaleziony w skałach formacji Claggett Shale lub Judith River (Mortimer, online).
H. montana
Miejsce: USA - Montana (formacja Claggett Shale)
Materiał kopalny: Holotyp (USNM 8199) to szósty kręg grzbietowy.
Etymologia: Epitet gatunkowy montana najprawdopodobniej odnosić się do miejsca odnalezienia holotypu, którym był stan Montana. Mortimer (online) podaje, że według zasad ICZN nazwa gatunkowa powinna brzmieć montanus.
Charakterystyka: Doły na zachowanym trzonie kręgu grzbietowego były bardzo płytkie (Mortimer, online).
H. rossicus
Długość: 1,6 m [1]
Masa: 30 kg [1]
Miejsce: Rosja - obwód wołgogradzki i saratowski, Kanada - Manitoba (formacja Pierre Shale - ogniwo Millwood]] i ?Szwecja - Skania
Materiał kopalny: H. rossicus został opisany przez Nessova i Yarkova (1993) na podstawie niekompletnego prawego tarsometatarsus VPM (26306/2 - holotyp), trzonu tarsometatarsus, środkowego paliczka IV palca stopy oraz fragmentów kręgu szyjnego i grzbietowego. Panteleyev i in. (2004) opisali kolejne dwa lewe tarsometarsi z obwodu saratowskiego (ZIN PO 5463 i ZIN PO 5464). Rees i Lindgren (2005) do omawianego gatunku przypisali również 2 tarsometatarsi (RM PZ R398 i SGU 3442) ze Szwecji, jednakże Zelenkov i in. (2017) nie zgadzają się z taką interpretacją. Zelenkov i Arkhangelsky (2023) donoszą również o pierwszej opisanej niekompletnej prawej kości udowej (PIN 5027/8) H. rossicus. Aotsuka i Sato (2016) uważają, że prawy tarsometatarsus (CFDC B.2010.01.23) z Kanady należy do omawianego gatunku.
Etymologia: Epitet gatunkowy rossicus nawiązuje do Rosji, państwa w którym odnaleziono skamieniałości. Nazwa gatunkowa pierwotnie brzmiała rossica, lecz została zmieniona (Panteleyev i in., 2004).
Charakterystyka: Największy znany gatunek Hesperornis, większy o 20% od H. regalis. Od H. regalis różnił się szczegółami budowy tarsometatarsus (Aotsuka i Sato, 2016).
H. chowi
Długość: 1,4 m[1]
Masa: 20,6 kg [1]
Miejsce: USA - Południowa Dakota i Kanada - Manitoba (formacja Pierre Shale - ogniwa Sharon Springs [Południowa Dakota], Pembina i Millwood)
Materiał kopalny: Holotyp (PU 17208) to prawy tarsometatarsus. Aotsuka i Sato (2016) do omawianego gatunku przypisali również 7 tarsometatarsi z Kanady.
Etymologia: Epitet gatunkowy chowi honoruje Minchena Chowa, jednego z głównych twórców współczesnej pozycji Chin w paleontologii.
Charakterystyka: H. chowi był niemalże tych samych rozmiarów co H. regalis. Gatunek ten różnił się od H. regalis szczegółami budowy tarsometatarsus (Martin i Lim, 2002).
H. bairdi
Długość: ok. 1,1 m [1]
Masa: 8,6 kg [1]
Miejsce: USA - Południowa Dakota (formacja Pierre Shale - ogniwo Sharon Springs)
Materiał kopalny: Holotyp (PU 17208A) to częściowa miednica oraz lewy tarsometatarsus.
Etymologia: Epitet gatunkowy bairdi honoruje Donalda Bairda za wskazanie materiału i pomoc w jego badaniu.
Charakterystyka: H. bairdi był bardzo zbliżony wielkością do Parahesperornis. Różnił się od niego szczegółami budowy tarsometatarsus (Martin i Lim, 2002).
H. mengeli
Długość: ok. 90 cm [1]
Masa: 5 kg [1]
Miejsce: Kanada - Manitoba (formacja Pierre Shale - ogniwo Pembina)
Materiał kopalny: Holotyp o numerze katalogowym CFDC B.78.01.08 (wcześniej BO 780106) to prawy tarsometatarsus.
Etymologia: Epitet gatunkowy mengeli honoruje znanego ornitologa Roberta Mengela.
Charakterystyka: H. mengeli był stosunkowo małym gatunkiem hesperornisa. Tarsometatarsus stanowił 70% długości H. regalis i był smuklejszy niż u pozostałych gatunków. Mortimer (online) kwestionuje ważność omawianego gatunku, jednakże Aotsuka i Sato (2016) podtrzymują jego ważność.
?H. macdonaldi
Długość: ok. 60 cm[1]
Masa: ok. 1,6 kg [1]
Miejsce: USA - Południowa Dakota i Kanada - Manitoba (formacja Pierre Shale - ogniwa Sharon Springs [Południowa Dakota] oraz Pembina)
Materiał kopalny: Holotyp (LACM 9728) to prawa kość udowa pochodząca z Południowej Dakoty. Aotsuka i Sato (2016) do tego gatunku tymczasowo przypisali 5 kości udowych odnalezionych w Kanadzie.
Etymologia: Epitet gatunkowy macdonaldi honoruje Reida McDonalda, odkrywcę holotypu.
Charakterystyka: Najmniejszy gatunek hesperornisa, który od swoich kuzynów różnił się jedynie rozmiarem kości udowej. Według Martina i Lima (2002) jego kość udowa nie należała do młodocianego osobnika lub innego, większego gatunku Hesperornis. Bell i Chiappe (2016) kwestionują ważność H. macdonaldi.
H. lumgairi
Długość: ok. 1,5 m[1]
Masa: 25,6 kg [1]
Miejsce: Kanada - Manitoba i Alberta (formacje Pierre Shale [ogniwo Pembina] oraz Foremost)
Materiał kopalny: Holotyp (CFDC B.78.02.07) to niemalże kompletny lewy tarsometatarsus. Materiał przypisany (UA 9716) to lewy tarsometatarsus odnaleziony w formacji Foremost.
Etymologia: Epitet gatunkowy lumgairi honoruje Davida Lumgaira, właściciela posiadłości, gdzie odnaleziono holotyp.
Charakterystyka: H. lumgairi różnił się od pozostałych gatunków szczegółami budowy tarsometatarsus. Proksymalna (bliższa) powierzchnia stawowa tarsometatarsus miała D-kształtną tylnią krawędź. Okaz przypisany był większy od holotypu (Aotsuka i Sato, 2016).
H. sp.
Paleobiologia
Hesperornis w kulturze masowej
W czwartym odcinku 2 sezonu serialu produkcji BBC "Prehistoric Planet" została przedstawiona grupa polujących hesperornisów na dużą ławicę ryb. Ptaki, atakując swoje ofiary, wpływały do środka ławnicy, by oddzielić od siebie ryby. Z czasem do grupy Hespeoronis podpłynęło stado ryb drapieżnych Xiphactinus. Drapieżnicy zaczęli polować na ławicę mniejszych ryb, a kiedy ksifaktinusy zauważyły hesperornisy, również je zaatakowały. Mimo iż, ptaki były wolniejsze od drapieżnych ryb, to dzięki swojej większej zwinności zdołały im ucieć, jednak jeden osobnik stał się ofiarą Xiphactinus. [2]
Spis gatunków
| Hesperornis | Marsh, 1872a |
| = Lestornis | Marsh, 1876 |
| = Coniornis | Marsh, 1893 |
| = Hargeria | Lucas, 1903 |
| H. regalis | Marsh, 1872a |
| H. crassipes | (Marsh, 1876) Marsh, 1880 |
| = Lestornis crassipes | Marsh, 1876 |
| H. gracilis | Marsh, 1876 |
| = Hargeria gracilis | (Marsh, 1876) Lucas, 1903 |
| H. altus | (Marsh, 1893) Shufeldt, 1915b |
| = Coniornis altus | Marsh, 1893 |
| H. montana | Shufeldt, 1915a |
| H. rossicus | Nessov i Yarkov, 1993 |
| H. chowi | Martin i Lim, 2002 |
| H. bairdi | Martin i Lim, 2002 |
| H. mengeli | Martin i Lim, 2002 |
| ?H. macdonaldi | Martin i Lim, 2002 |
| H. lumgairi | Aotsuka i Sato, 2016 |
Bibliografia
Aotsuka, K., & Sato, T. (2016). "Hesperornithiformes (Aves: Ornithurae) from the Upper Cretaceous Pierre Shale, Southern Manitoba, Canada". Cretaceous Research, 63, 154-169. doi:10.1016/j.cretres.2016.03.003
Bell, A., & Chiappe, L. M. (2016). "A species-level phylogeny of the Cretaceous Hesperornithiformes (Aves: Ornithuromorpha): implications for body size evolution amongst the earliest diving birds". Journal of Systematic Palaeontology, 14(3), 239-251. doi:10.1080/14772019.2015.1036141
Bell, A., & Chiappe, L. M. (2022). "The Hesperornithiformes: a review of the diversity, distribution, and ecology of the earliest diving birds". Diversity, 14(4), 267. doi:10.3390/d14040267
Bell, A., Irwin, K. J., & Davis, L. C. (2015). "Hesperornithiform birds from the Late Cretaceous (Campanian) of Arkansas, USA". Transactions of the Kansas Academy of Science, 219-229. [6]
Bühler, P., Martin, L. D., & Witmer, L. M. (1988). "Cranial kinesis in the Late Cretaceous birds Hesperornis and Parahesperornis". The Auk, 105(1), 111-122. doi:10.1093/auk/105.1.111
Dumont, M., Tafforeau, P., Bertin, T., Bhullar, B. A., Field, D., Schulp, A., Strilisky, B., Thivichon-Prince, B., Viriot, L., & Louchart, A. (2016). "Synchrotron imaging of dentition provides insights into the biology of Hesperornis and Ichthyornis, the “last” toothed birds". BMC Evolutionary Biology, 16, 1-28. doi:10.1186/s12862-016-0753-6
Elżanowski, A. (1991). "New observations on the skull of Hesperornis with reconstructions of the bony palate and otic region". Postilla. 207: 1–20. [7]
Everhart, M. J. (2011). "Rediscovery of the Hesperornis regalis Marsh 1871 holotype locality indicates an earlier stratigraphic occurrence". Transactions of the Kansas Academy of Science, 114(2), 59-68. doi:10.1660/062.114.0105
Ford, T. (online) [8]
Fox, R. C. (1974). "A Middle Campanian, nonmarine occurrence of the Cretaceous toothed bird Hesperornis Marsh". Canadian Journal of Earth Sciences, 11(9), 1335-1338. doi:10.1139/e74-127
Gregory, J. T. (1951). "Convergent evolution: the jaws of Hesperornis and the Mosasaurs". Evolution, 5(4), 345-354. [9]
Gingerich, P. D. (1973). "Skull of Hesperornis and early evolution of birds". Nature, 243(5402), 70-73. doi:10.1038/243070a0
Hills, L. V., Nicholls, E. L., Núñez-Betelu, L. K. M., & McIntyre, D. J. (1999). "Hesperornis (Aves) from Ellesmere Island and palynological correlation of known Canadian localities. Canadian Journal of Earth Sciences, 36(9), 1583-1588. doi:10.1139/e99-060
Martin, L., & Lim, J. (2002). "New information on the hesperornithiform radiation". [w:] Zhou, Z., & Zhang, F. (red.). "Proceedings of the 5th Symposium of the Society of Avian Paleontology and Evolution". Beijing: Science Press, pp. 113-124
Martin, L. D., Rothschild, B. M., & Burnham, D. A. (2016). "Hesperornis escapes plesiosaur attack". Cretaceous Research, 63, 23-27. doi:10.1016/j.cretres.2016.02.005
Mortimer, M. (online) [10]
Nessov, L. A., & Yarkov, A. A. (1993). "Hesperornithiformes in Russia". Russian Journal of Ornithology, 2(1), 37–54.
Panteleyev, A. V., Popov, E. V., & Averianov, A. O. (2004). "New record of Hesperornis rossicus (Aves, Hesperornithiformes) in the Campanian of Saratov Province, Russia". Paleontological Research, 8(2), 115-122. doi:10.2517/prpsj.8.115
Pecsics, T., & Csörgő, T. (2023). "Aspects of cranial adaptation in foot-propelled diving birds–foraging and visual fields of some piscivorous species". Ornis Hungarica, 31(2), 110-124. doi:10.2478/orhu-2023-0023
Rees, J., & Lindgren, J. (2005). "Aquatic birds from the Upper Cretaceous (Lower Campanian) of Sweden and the biology and distribution of hesperornithiforms". Palaeontology, 48(6), 1321-1329. doi:10.1111/j.1475-4983.2005.00507.x
Wilson, L. E., & Chin, K. (2014). "Comparative osteohistology of Hesperornis with reference to pygoscelid penguins: the effects of climate and behaviour on avian bone microstructure". Royal Society Open Science, 1(3), 140245. doi:10.1098/rsos.140245
Zelenkov, N. V., & Arkhangelsky, M. S. (2023). "New Data on Hesperornithids (Aves: Ornithurae) from the Campanian of the Lower Volga Region (Late Cretaceous, Russia)". Doklady Biological Sciences. 509 (1): 100-102 doi:10.1134/S0012496622600166
Zelenkov, N. V., Panteleyev, A. V., & Yarkov, A. A. (2017). "New finds of hesperornithids in the European Russia, with comments on the systematics of Eurasian Hesperornithidae". Paleontological Journal, 51, 547-555. doi:10.1134/S003103011705015X
Zinoviev, A. V. (2011). "Notes on the hindlimb myology and syndesmology of the Mesozoic toothed bird Hesperornis regalis (Aves: Hesperornithiformes)". Journal of Systematic Palaeontology, 9(1), 65-84. doi:10.1080/14772019.2010.512615
Zinoviev, A. V. (2015). "Comparative anatomy of the intertarsal joint in extant and fossil birds: Inferences for the locomotion of Hesperornis regalis (Hesperornithiformes) and Emeus crassus (Dinornithiformes)". Journal of Ornithology, 156(Suppl 1), 317-323. doi:10.1007/s10336-015-1195-4
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.
- ↑ https://tv.apple.com/pl/episode/oceans/umc.cmc.5jjrzd1nyajjgzd44la3jajpk?showId=umc.cmc.4lh4bmztauvkooqz400akxav
![[5]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hesperornis_UDL.png){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hesperornis_UMMNH.jpg){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hesperornis_gracilis_skeletal_mounts.jpg){kind=link}
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Coniornis.jpg){kind=link}
![[4]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Xiphactinus_audax.png){kind=link}