Kategoria:Stratygrafia

• Bujny rozkwit roślinności – lądy porastają drzewiaste widłaki, kalamity, i paprocie nasienne. W okresie tym powstają największe złoża węgla kamiennego, od którego (łac. carbo) karbon wziął nazwę. Pojawiają się pierwsze zwierzęta latające (owady), oraz pierwsze gady – kotylozaury. Na nowo rozpoczyna się proces łączenia kontynentów, trwa orogeneza waryscyjska (powstają między innymi góry Półwyspu Iberyjskiego, Kornwalii, Reńskie Góry Łupkowe, Ardeny, Harz, Wogezy, Schwarzwald, Masyw Czeski, oraz Sudety i Góry Świętokrzyskie), i związana z nią wielka regresja morza, osady tego okresu świadczą również o wielkim zlodowaceniu.

• Trwa erozja wyniesionych wcześniej łańcuchów górskich na północnej półkuli, co owocuje wielkimi pokładami czerwonej barwy zlepieńców i piaskowców. Klimat jest ciepły i suchy. Flora lądowa to psylofity, pierwotne paprocie, widłaki i skrzypy. Pojawiają się pierwsze zwierzęta lądowe: stawonogi i płazy tarczogłowe. Na początku okresu trwa regresja morska, następnie transgresja. Teren obecnej Polski zalany jest przez morze, na powierzchni znajdują się jedynie góry. Osady dewonu odsłaniają się w Górach Świętokrzyskich. Pod koniec okresu rozpoczęły się wstępne ruchy górotwórcze orogenezy waryscyjskiej.

• Po zlodowaceniu na przełomie ordowiku i syluru poziom wód podnosi się, następnie wskutek orogenez znów opada, co doprowadza do wymierania wielu gatunków. Trwają ruchy górotwórcze (jedna z większych faz orogenezy kaledońskiej), którym towarzyszy silny wulkanizm. Powstaje Laurazja. Florę stanowią na lądzie widłaki i psylofity, a w morzach zielenice, krasnorosty i sinice, następuje rozkwit fauny morskiej. Większość obszaru Polski zalana jest przez płytkie morze, w którym powstają wapienie, łupki, iłowce, mułowce, szarogłazy i zlepieńce.

• Trwa transgresja morza, stąd większość osadów tego okresu to głównie morskie utwory piaszczysto-ilaste, takie jak łupki ilaste, piaskowce, wapienie czy margle. Na obszarze dzisiejszej Polski znajduje się płytkie morze. Większość kontynentów południowej półkuli tworzy Gondwanę, według teorii tektoniki płyt dryfującą od równika w kierunku bieguna południowego. Klimat jest ciepły. Na lądzie pojawiają się pierwsze paprotniki. Pod koniec tego okresu Gondwana osiągnęła szerokość polarną (wg teorii tektoniki płyt) i uległa częściowemu zlodowaceniu, nastąpiło również masowe wymieranie zwierząt (wymieranie ordowickie). W ordowiku miało miejsce nasilenie orogenezy kaledońskiej.

• Dzięki zwiększeniu ilości tlenu nastąpiła kambryjska eksplozja ewolucyjna, która pozostawiła po sobie liczne skamieniałości i ślady organiczne – m.in. trylobity, które pojawiły się w środkowym kambrze. W kambrze pojawiły się też pierwsze strunowce (pikaia). Od dolnego kambru trwa wielka transgresja morza (maksymalna w środkowym kambrze), następnie wskutek ruchów górotwórczych następuje lekka regresja w górnym kambrze. Typowe dla tego okresu są skały osadowe pochodzenia morskiego. Teren dzisiejszej Polski leży w pobliżu równika. Utwory kambryjskie występują w Polsce na powierzchni w Górach Świętokrzyskich i Sudetach. Pod koniec kambru rozpoczyna się orogeneza kaledońska.

bajkalska
assyntyjska
kadomijska
katangijska

• W atmosferze znajduje się coraz więcej tlenu. Utlenia on związki żelaza, dzięki czemu w okresie między 2,5 a 2 mld lat temu powstaje ponad 90% światowych rud żelaza. Około 2 mld lat temu zaczyna wykształcać się warstwa ozonowa. W dolnym proterozoiku miało miejsce pierwsze w dziejach ziemi zlodowacenie; w ciągu całej ery miało miejsce ich kilka, a największe z nich w kriogenie (ziemia-śnieżka) – istnieje hipoteza, że cała planeta pokryta była lodowcem, niezamrożone były jedynie głębie oceaniczne (podgrzewane ciepłem Ziemi). W pozostałych okresach proterozoiku klimat był ciepły, o czym świadczą pochodzące z tamtego czasu wapienie i dolomity. Trwały potężne ruchy górotwórcze, wiele skał uległo metamorfizmowi. Ok. 1,5 mld lat temu pojawiły się pierwsze organizmy zawierające jądro (Acritarcha) i organizmy wielokomórkowe. Pod koniec proterozoiku w morzach rozwinęła się fauna ediakarańska.

penakaen
hudsońska
karelska

algomijska

• Skorupa ziemska już zastygła, a jej temperatura spadła na tyle, by mogła występować woda w stanie ciekłym. Powstają kratony – zalążki przyszłych kontynentów, oraz pierwsze rudy metali. Około 3,8 mld lat liczą najstarsze pozostałości po beztlenowych i bezjądrowych organizmach. Z archaiku pochodzą pierwsze warstwy wapieni i dolomitów, na ok. 2,8 mld lat temu przypada rozpowszechnienie stromatolitów. Zawartość wolnego tlenu w atmosferze jest bardzo niska. Międzynarodowa Komisja Stratygrafii nie definiuje początku tej ery, nieoficjalnie przyjmuje się jednak za dolną granicę 4,0 mld i hadeik jako erę poprzedzającą.

białomorska
saamijska