Janavis
| Autor: | Paweł Konarzewski |
| Janavis (janawis) | |
|---|---|
| Długość | ok. 70 cm [1] |
| Masa | ok. 1,5 kg |
| Dieta | rybożerny |
| Miejsce | Belgia - Eben-Emael |
| Czas |
ok. 66,8-66,7 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja przyżyciowa trzech osobników Janavis wraz z towarzyszącymi im Asteriornis nad brzegiem morza. Autor: Phillip Krzeminski. Źródło: Field i in., 2024 [2] | |
Wstęp
Javanis to rodzaj ptaka z kladu Ichthyornithes żyjącego u schyłku ery mezozoicznej na terenie dzisiejszej Belgii. Janawis był wstępnie opisany w 2002 roku, a po 20 latach otrzymał formalną nazwę przez Benito i współpracowników.
Materiał kopalny
Holotyp (NHMM RD 271) znajduje się częściowo w skale. Wydobyte kości to: ząb, lewa kość skrzydłowa będąca w dwóch częściach, 3 kręgi piersiowe i częściowy paliczek u stopy. Elementy zachowane w głównym bloku skalnym obejmuje 6 kręgów szyjnych i 4 piersiowe, 6 żeber, prawie kompletna lewa kość ramienna, lewa łopatka, proksymalny fragment kości udowej, pierwszy paliczek drugiego palca u prawej dłoni oraz kilka niemożliwych do zidentyfikowania fragmentów.
Budowa i paleobiologia
Janavis był ptakiem rozmiarami przewyższającym rozmiarami swojego kuzyna Ichthyornis. Podobnie jak ichtiornis, janawis miał zęby w czaszce. W odróżnieniu od swojego pobratymca, wykazywał większy stopień pneumatyzacji kręgów piersiowych oraz żeber. Kość ramienna Janavis mierzyła 134,8 mm, gdy u największego znanego okazu Ichthyornis miała 71,5 mm długości. Ogólna budowa szkieletu pozaczaszkowego omawianego ptaka była bardzo podobna jak u jego starszego kuzyna.
Field i współpracownicy (2024) na podstawie budowy zachowanej kości skrzydłowej, stwierdzili, że Janavis wykształcił ruchomą górną szczękę. Zatem cecha ta powstała wcześniej u ptaków niż dotychczas sądzono. Ogólna budowa i morfologia kości skrzydłowej omawianego ptaka była podobna jak u przedstawicieli kladu Galloanserae. Kolejną niezwykłą cechą była ekstremalna pneumatyzacja szkieletu osiowego. Jest ona pozornie porównywalna do tej u ptaków z najbardziej spneumatyzowanymi kręgami jak współczesne fregaty.
Atterholt i współpracownicy (2025) opisali budowę kanału nerwowego kręgów mezozoicznych ptaków Janavis oraz Ichthyornis. W kanale znajdowały się liczne uchyłki powietrzne układu oddechowego zwane PMD (ang. paramedullary diverticula), które potwierdzają silną pneumatyzację kręgów. Dodatkowo obecny był dobrze rozbudowany układ żylny. Podobne struktury występują również u współczesnych ptaków. Jest to pierwsze opisane występowanie PMD u mezozoicznych ptaków.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Janavis odnosi się do rzymskiego bóstwa Janusa oraz zawiera łacińskie słowo avis (ptak). Epitet gatunkowy finalidens to połączenie łacińskich słów finalis (końcowy lub ostateczny) oraz dens (ząb).
Spis gatunków
| Janavis | Benito, Kuo, Widrig, Jagt i Field, 2022 |
| J. finalidens | Benito, Kuo, Widrig, Jagt i Field, 2022 |
Bibliografia
Atterholt, J., Burton, M. G., Wedel, M. J., Benito, J., Fricano, E., & Field, D. J. (2025). "Osteological correlates of the respiratory and vascular systems in the neural canals of Mesozoic ornithurines Ichthyornis and Janavis". The Anatomical Record, 1-14. doi:10.1002/ar.70070
Benito, J., Kuo, P. C., Widrig, K. E., Jagt, J. W., & Field, D. J. (2022). "Cretaceous ornithurine supports a neognathous crown bird ancestor". Nature, 612(7938), 100-105. doi:10.1038/s41586-022-05445-y
Dyke, G. J., Dortangs, R. W., Jagt, J. W., Mulder, E. W., Schulp, A. S., & Chiappe, L. M. (2002). "Europe's last Mesozoic bird". Naturwissenschaften, 89(9), 408-411. doi:10.1007/s00114-002-0352-9
Field, D. J., Benito, J., Werning, S., Chen, A., Kuo, P. -C., Crane, A., Widrig, K. E., Ksepka, D. T., & Jagt, J. W. M. (2024). "Remarkable insights into modern bird origins from the Maastrichtian type area (north-east Belgium, south-east Netherlands)". Netherlands Journal of Geosciences, Volume 103, e15. doi:10.1017/njg.2024.11
- ↑ Oszacowanie własne (PK) na postawie ryc. 1a z Benito i in. (2022)
