Hagryphus: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Pozycja systematyczna) |
m (→Paleobiologia) |
||
| (Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Hagryphus''}} | {{DISPLAYTITLE:''Hagryphus''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Dominik Mentelski]], [[Maciej Ziegler]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Michał Siedlecki]] |
| − | + | |nazwa = ''Hagryphus'' (hagryf) | |
| − | + | |długość = 2,9 m<ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> | |
| − | | | + | |wysokość = 1,2 m (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | + | |masa = 110 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | |
| − | + | |dieta = wszystkożerny | |
| − | + | |miejsce = [[USA]] - Utah | |
| − | + | <small>([[formacja]] [[Kaiparowits]] - środkowe ogniwo)</small> | |
| − | |- | + | |czas = {{Występowanie|76|75}} |
| − | + | ok. 76 [[Ma]] <br> | |
| − | | | + | <small>[[późna kreda]] (późny [[kampan]])</small> |
| − | + | |systematyka = | |
| − | + | [[Dinosauria]] | |
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | | [[USA]] - Utah | ||
| − | |||
| − | <small>([[formacja]] [[Kaiparowits]])</small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Saurischia]] | [[Saurischia]] | ||
| Linia 40: | Linia 26: | ||
[[Maniraptora]] | [[Maniraptora]] | ||
| − | [[ | + | [[Pennaraptora]] |
| − | + | [[Oviraptorosauria]]/ ??[[Paraves]] | |
| − | + | [[Caenagnathoidea]]/ ??[[Dromaeosauridae]] | |
| − | + | [[Caenagnathidae]]/ ??[[Velociraptorinae]] | |
| − | | | + | |grafika = Hagryphus giganteus - Natural History Museum of Utah - DSC07248.JPG |
| − | + | |podpis = Rekonstrukcja szkieletu hagryfa w Muzeum Historii Naturalnej w Utah (Salt Lake City). Autor zdjęcia: Daderot. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hagryphus_giganteus_-_Natural_History_Museum_of_Utah_-_DSC07248.JPG] | |
| − | + | |PorównanieGrupa = | |
| − | + | |PorównanieDługość = | |
| − | Lake City). | + | |mapa = |
| − | + | <display_points type="terrain" zoom=4> | |
| + | 37°24′0″N 111°41′0″W~lokalizacja typowa formacji Kaiparowits<br> | ||
| + | </display_points> | ||
| + | }} | ||
== Wstęp == | == Wstęp == | ||
| − | ''Hagryphus'' to | + | ''Hagryphus'' to rodzaj dużego [[Oviraptorosauria|owiraptorozaura]] z grupy [[Caenagnathidae|cenagnatydów]] żyjącego na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych Ameryki w drugiej połowie epoki późnej kredy. |
| − | |||
| − | |||
==Etymologia i lokalizacja== | ==Etymologia i lokalizacja== | ||
| − | ''Hagryphus'' (''Ha'' - egipski bóg pustyni oraz greckie słowo ''gryphus'', oznaczające mitycznego gryfa). Epitet ''giganteus'' odnosi się do wielkości [[owiraptorozaur]]a. | + | ''Hagryphus'' (''Ha'' - egipski bóg pustyni oraz greckie słowo ''gryphus'', oznaczające mitycznego gryfa). Epitet ''giganteus'' odnosi się do wielkości [[owiraptorozaur]]a - autorzy opisu sądzili, że był to największy przedstawiciel tej grupy żyjący na terenie dzisiejszej Ameryki Północnej (obecnie za takiego uznawany jest [[Anzu|anzu]]). |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | + | [[Plik:Hagryphus giganteus holotype salt lake city.jpg|300px|thumb|right|Okaz typowy ''H. giganteus'' na wystawie w Muzeum Historii Naturalnej w Utah (Salt Lake City). Autor zdjęcia: Jens Lallensack. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hagryphus_giganteus_holotype_salt_lake_city.jpg]]] | |
| + | [[Holotyp]] (UMNH VP 12765) to prawie kompletna lewa dłoń, nadgarstek i tylna część przedramienia, częściowe kości śródstopia, paliczki stopy, artykułowany paliczek stopy z pazurem. Obecnie znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej w Utah. | ||
| + | |||
| + | Do tego gatunku może również należeć okaz RAM 12433 - tylna część kości śródstopia II (Zanno i inni, 2013). | ||
==Pozycja systematyczna== | ==Pozycja systematyczna== | ||
| − | ''Hagryphus'' został opisany jako [[zaawansowany]] [[owiraptorozaur]] bliski ''[[Chirostenotes]]'' i ''[[Elmisaurus]]'' ([[Caenagnathidae]]?) i taką klasyfikację ukazuje większość [[analiza filogenetyczna|analiz filogenetycznych]] (np. [[Coelurosauria#Senter.2C_2007|Senter, 2007]]). Jednakże analiza [[Coelurosauria#Xu_i_in..2C_2009B|Xu i in. (2009]] - w której przyjęto, że palce [[tetanur]]ów to II-III-IV, zawierająca wiele cech dłoni i sporo niespodziewanych pozycji taksonów, szczególnie wśród [[bazalny]]ch tetanurów) - wykazała, że ''Hagryphus'' jest [[deinonychozaur]]em. Podobnie badanie [[Coelurosauria#Agnolin_i_Novas.2C_2011|Agnolina i Novasa (2011]]) ujawniło, że ''Hagryphus'' należy do [[dromeozauryd]]ów blisko spokrewnionych z ''[[Velociraptor]]''. | + | [[Plik:Oviraptorosaur manus.png|300px|thumb|right|Porównanie budowy dłoni różnych przedstawicieli Oviraptorosauria. Hagryf jest oznaczony literą F. Autor: Jaime A. Headden. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Oviraptorosaur_manus.png]]] |
| + | ''Hagryphus'' został opisany jako [[zaawansowany]] [[owiraptorozaur]] bliski ''[[Chirostenotes]]'' i ''[[Elmisaurus]]'' ([[Caenagnathidae]]?) i taką klasyfikację ukazuje większość [[analiza filogenetyczna|analiz filogenetycznych]] (np. [[Coelurosauria#Senter.2C_2007|Senter, 2007]]). Jednakże analiza [[Coelurosauria#Xu_i_in..2C_2009B|Xu i in. (2009]] - w której przyjęto, że palce [[tetanur]]ów to II-III-IV, zawierająca wiele cech dłoni i sporo niespodziewanych pozycji taksonów, szczególnie wśród [[bazalny]]ch tetanurów) - wykazała, że ''Hagryphus'' jest [[deinonychozaur]]em. Podobnie badanie [[Coelurosauria#Agnolin_i_Novas.2C_2011|Agnolina i Novasa (2011]]) ujawniło, że ''Hagryphus'' należy do [[dromeozauryd]]ów blisko spokrewnionych z ''[[Velociraptor]]''. Najnowsze analizy filogenetyczne wspierają przynależność hagryfa do cenagnatydów (Funston i Currie, 2016), w tym jako takson siostrzany [[Chirostenotes|chirostenota]] (Funston, 2020) | ||
==Paleobiologia== | ==Paleobiologia== | ||
| − | + | [[Plik:Kaiparowits Formation swamp.jpg|300px|thumb|right|Grupa hagryfów (pierwszy plan po lewej) na bagnie w towarzystwie innych zwierząt z formacji [[Kaiparowits]].Autor: ABelov2014. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kaiparowits_Formation_swamp.jpg]] | |
| + | Hagryf był zapewne dinozaurem opierzonym. Zapewne miał podobny do ptasiego dziób, pomocny przy zdobywaniu pokarmu. Kiedyś sądzono, ze [[owiraptorozaur]]y żywiły się jajami innych dinozaurów, lecz okazało się, że dowód takiego zachowania - zabity [[oviraptor|owiraptor]] przy domniemanym gnieździe protoceratopsa, okazał się dinozaurem wysiadującym tam własne jaja. Hagryf prawdopodobnie był wszystkożerny, pożywiał się zarówno nisko rosnącymi roślinami, jak i niewielkimi kręgowcami (np. ssakami). Był dość dużym owiraptorozaurem - osiągał 2,9 metry długości ([[holotyp]] jest większy o ok. 30-40 % od ''[[Chirostenotes]]''). Posiadał długie, zakrzywione pazury. Ozdobą jego głowy mógł być charakterystyczny dla cenagnatydów grzebień, używany być może do przyciągania samicy podczas godów. Posiadał zapewne mocne, umięśnione kończyny tylne, dzięki nim był zdolny do szybkiego biegu. Lindsay [[Zanno]] (współautorka opisu zwierzęcia) twierdzi, iż zwierzę to było zbudowane do biegu. Jego odkrycie zwiększyło znany [[zasięg geograficzny|zasięg]] występowania owiraptorozaurów w Ameryce Północnej bardziej na południe. Po informacje o środowisku życia, zobacz [[Kaiparowits#Środowisko|opis formacji Kaiparowits]]. | ||
== Spis gatunków == | == Spis gatunków == | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V|''Hagryphus''}} | |
| {{Kpt|[[Lindsay Zanno|Zanno]]}} i {{Kpt|[[Scott Sampson|Sampson]]}}, [[2005]] | | {{Kpt|[[Lindsay Zanno|Zanno]]}} i {{Kpt|[[Scott Sampson|Sampson]]}}, [[2005]] | ||
|- | |- | ||
| − | + | |{{V|''H. giganteus''}} | |
| {{Kpt|Zanno}} i {{Kpt|Sampson}}, 2005 | | {{Kpt|Zanno}} i {{Kpt|Sampson}}, 2005 | ||
|} | |} | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | <small>Agnolin, F.L. | + | <small>Agnolin, F.L., Novas, F.E. (2011) "Unenlagiid theropods: are they members of the Dromaeosauridae (Theropoda, Maniraptora)?" Anais da Academia Brasileira de Ciencias, 83(1), 117-162. |
| + | |||
| + | Funston, G. (2020). "Caenagnathids of the Dinosaur Park Formation (Campanian) of Alberta, Canada: anatomy, osteohistology, taxonomy, and evolution". Vertebrate Anatomy Morphology Palaeontology. 8: 105–153. [https://doi.org/10.18435%2Fvamp29362] | ||
| + | |||
| + | Funston, G.F., Currie, P.J. (2016). "A new caenagnathid (Dinosauria: Oviraptorosauria) from the Horseshoe Canyon Formation of Alberta, Canada, and a reevaluation of the relationships of Caenagnathidae". Journal of Vertebrate Paleontology. 36 (4): e1160910. [https://doi.org/10.1080%2F02724634.2016.1160910] | ||
Senter, P. (2007) "A new look at the phylogeny of Coelurosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 5, 429-463. | Senter, P. (2007) "A new look at the phylogeny of Coelurosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 5, 429-463. | ||
Xu, X., Clark, J.M., Mo, J., Choiniere, J., Forster, C.A., Erickson, G.M., Hone, D.W.E., Sullivan, C., Eberth, D.A., Nesbitt, S., Zhao, Q., Hernandez, R., Jia, C., Han, F. & Guo, Y. (2009) "A Jurassic ceratosaur from China helps clarify avian digital homologies" Nature, 459, 940-944. | Xu, X., Clark, J.M., Mo, J., Choiniere, J., Forster, C.A., Erickson, G.M., Hone, D.W.E., Sullivan, C., Eberth, D.A., Nesbitt, S., Zhao, Q., Hernandez, R., Jia, C., Han, F. & Guo, Y. (2009) "A Jurassic ceratosaur from China helps clarify avian digital homologies" Nature, 459, 940-944. | ||
| + | |||
| + | Zanno, L. E.; Loewen, M. A.; Farke, A. A.; Kim, G.-S.; Claessens, L. P. A. M.; McGarrity, C. T. (2013). "Late Cretaceous Theropod Dinosaurs of Southern Utah". [w] Titus, A. L.; Loewen, M. A. (red.). At the Top of the Grand Staircase-The Late Cretaceous of Southern Utah. Indiana University Press. pp. 504–525. | ||
Zanno, L.E. & Sampson, S.D. (2005) "A new oviraptorosaur (Theropoda; Maniraptora) from the Late Cretaceous (Campanian) of Utah" Journal of Vertebrate Paleontology 25(4), 897-904. | Zanno, L.E. & Sampson, S.D. (2005) "A new oviraptorosaur (Theropoda; Maniraptora) from the Late Cretaceous (Campanian) of Utah" Journal of Vertebrate Paleontology 25(4), 897-904. | ||
Aktualna wersja na dzień 21:55, 31 maj 2024
| Autor: | Dominik Mentelski, Maciej Ziegler |
| Korekta: | Michał Siedlecki |
| Hagryphus (hagryf) | |
|---|---|
| Długość | 2,9 m[1] |
| Wysokość | 1,2 m (w biodrach) [1] |
| Masa | 110 kg [1] |
| Dieta | wszystkożerny |
| Miejsce | USA - Utah
(formacja Kaiparowits - środkowe ogniwo) |
| Czas |
ok. 76 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja szkieletu hagryfa w Muzeum Historii Naturalnej w Utah (Salt Lake City). Autor zdjęcia: Daderot. [3] | |
| Mapa znalezisk | |
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Hagryphus to rodzaj dużego owiraptorozaura z grupy cenagnatydów żyjącego na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych Ameryki w drugiej połowie epoki późnej kredy.
Etymologia i lokalizacja
Hagryphus (Ha - egipski bóg pustyni oraz greckie słowo gryphus, oznaczające mitycznego gryfa). Epitet giganteus odnosi się do wielkości owiraptorozaura - autorzy opisu sądzili, że był to największy przedstawiciel tej grupy żyjący na terenie dzisiejszej Ameryki Północnej (obecnie za takiego uznawany jest anzu).
Materiał kopalny
Holotyp (UMNH VP 12765) to prawie kompletna lewa dłoń, nadgarstek i tylna część przedramienia, częściowe kości śródstopia, paliczki stopy, artykułowany paliczek stopy z pazurem. Obecnie znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej w Utah.
Do tego gatunku może również należeć okaz RAM 12433 - tylna część kości śródstopia II (Zanno i inni, 2013).
Pozycja systematyczna
Hagryphus został opisany jako zaawansowany owiraptorozaur bliski Chirostenotes i Elmisaurus (Caenagnathidae?) i taką klasyfikację ukazuje większość analiz filogenetycznych (np. Senter, 2007). Jednakże analiza Xu i in. (2009 - w której przyjęto, że palce tetanurów to II-III-IV, zawierająca wiele cech dłoni i sporo niespodziewanych pozycji taksonów, szczególnie wśród bazalnych tetanurów) - wykazała, że Hagryphus jest deinonychozaurem. Podobnie badanie Agnolina i Novasa (2011) ujawniło, że Hagryphus należy do dromeozaurydów blisko spokrewnionych z Velociraptor. Najnowsze analizy filogenetyczne wspierają przynależność hagryfa do cenagnatydów (Funston i Currie, 2016), w tym jako takson siostrzany chirostenota (Funston, 2020)
Paleobiologia
Hagryf był zapewne dinozaurem opierzonym. Zapewne miał podobny do ptasiego dziób, pomocny przy zdobywaniu pokarmu. Kiedyś sądzono, ze owiraptorozaury żywiły się jajami innych dinozaurów, lecz okazało się, że dowód takiego zachowania - zabity owiraptor przy domniemanym gnieździe protoceratopsa, okazał się dinozaurem wysiadującym tam własne jaja. Hagryf prawdopodobnie był wszystkożerny, pożywiał się zarówno nisko rosnącymi roślinami, jak i niewielkimi kręgowcami (np. ssakami). Był dość dużym owiraptorozaurem - osiągał 2,9 metry długości (holotyp jest większy o ok. 30-40 % od Chirostenotes). Posiadał długie, zakrzywione pazury. Ozdobą jego głowy mógł być charakterystyczny dla cenagnatydów grzebień, używany być może do przyciągania samicy podczas godów. Posiadał zapewne mocne, umięśnione kończyny tylne, dzięki nim był zdolny do szybkiego biegu. Lindsay Zanno (współautorka opisu zwierzęcia) twierdzi, iż zwierzę to było zbudowane do biegu. Jego odkrycie zwiększyło znany zasięg występowania owiraptorozaurów w Ameryce Północnej bardziej na południe. Po informacje o środowisku życia, zobacz opis formacji Kaiparowits.
Spis gatunków
| Hagryphus | Zanno i Sampson, 2005 |
| H. giganteus | Zanno i Sampson, 2005 |
Bibliografia
Agnolin, F.L., Novas, F.E. (2011) "Unenlagiid theropods: are they members of the Dromaeosauridae (Theropoda, Maniraptora)?" Anais da Academia Brasileira de Ciencias, 83(1), 117-162.
Funston, G. (2020). "Caenagnathids of the Dinosaur Park Formation (Campanian) of Alberta, Canada: anatomy, osteohistology, taxonomy, and evolution". Vertebrate Anatomy Morphology Palaeontology. 8: 105–153. [4]
Funston, G.F., Currie, P.J. (2016). "A new caenagnathid (Dinosauria: Oviraptorosauria) from the Horseshoe Canyon Formation of Alberta, Canada, and a reevaluation of the relationships of Caenagnathidae". Journal of Vertebrate Paleontology. 36 (4): e1160910. [5]
Senter, P. (2007) "A new look at the phylogeny of Coelurosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 5, 429-463.
Xu, X., Clark, J.M., Mo, J., Choiniere, J., Forster, C.A., Erickson, G.M., Hone, D.W.E., Sullivan, C., Eberth, D.A., Nesbitt, S., Zhao, Q., Hernandez, R., Jia, C., Han, F. & Guo, Y. (2009) "A Jurassic ceratosaur from China helps clarify avian digital homologies" Nature, 459, 940-944.
Zanno, L. E.; Loewen, M. A.; Farke, A. A.; Kim, G.-S.; Claessens, L. P. A. M.; McGarrity, C. T. (2013). "Late Cretaceous Theropod Dinosaurs of Southern Utah". [w] Titus, A. L.; Loewen, M. A. (red.). At the Top of the Grand Staircase-The Late Cretaceous of Southern Utah. Indiana University Press. pp. 504–525.
Zanno, L.E. & Sampson, S.D. (2005) "A new oviraptorosaur (Theropoda; Maniraptora) from the Late Cretaceous (Campanian) of Utah" Journal of Vertebrate Paleontology 25(4), 897-904.
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hagryphus_giganteus_-_Natural_History_Museum_of_Utah_-_DSC07248.JPG){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hagryphus_giganteus_holotype_salt_lake_city.jpg){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Oviraptorosaur_manus.png){kind=link}
