Phuwiangosaurus

Autor:	Marcin Szermański, Maciej Ziegler
Korekta:	Tomasz Sokołowski, Mateusz Tałanda, Paweł Konarzewski

---

Phuwiangosaurus (fuwiangozaur)
Długość	18,7 m
Wysokość	ok. 3,8 m
Masa	11 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Tajlandia - prowincja Khon Kaen (Phu Wiang) i prowincja Kalasin (formacja Sao Khua - grupa Khorat)
Czas	Trias 252 Jura 201,4 Kreda 143,1 66 ok. 133,6-132,1 Ma wczesna kreda (walanżyn - hoteryw)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Sauropodomorpha Sauropoda Macronaria Titanosauriformes ? Somphospondyli ?? Euhelopodidae / ?? Titanosauria
Rekonstrukcja wędrującego stada Phuwiangosaurus. Niżej widoczne są Siamosaurus (z prawej) oraz krokodylomorf Sunosuchus (z lewej). Autor: Offy oraz PaleoGeekSquared [2]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Sao_Khua\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Sao Khua (strona nie istnieje)\"\u003ESao Khua\u003C/a\u003E, Phu Wiang, prowincja Khon Kaen, \u003Ca href=\"/wiki/Tajlandia\" class=\"mw-redirect\" title=\"Tajlandia\"\u003ETajlandia\u003C/a\u003E|\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003E\u003Ca class=\"mw-selflink selflink\"\u003EPhuwiangosaurus\u003C/a\u003E sirindhornae\u003C/i\u003E - \u003Cb\u003ESM PW1-0001 do SM PW1-0022\u003C/b\u003E (\u003Ca href=\"/wiki/Holotyp\" title=\"Holotyp\"\u003Eholotyp\u003C/a\u003E) oraz \u003Cb\u003ESM PW1-23 i SM PW1-24\u003C/b\u003E (\u003Ca href=\"/index.php?title=Topotyp\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Topotyp (strona nie istnieje)\"\u003Etopotyp\u003C/a\u003E).\u003Cbr\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Sao Khua, Phu Wiang, prowincja Khon Kaen, Tajlandia|Phuwiangosaurus sirindhornae - SM PW1-0001 do SM PW1-0022 (holotyp) oraz SM PW1-23 i SM PW1-24 (topotyp).\n","link":"","lat":17.439402799999999871261024964042007923126220703125,"lon":102.077348499999999376086634583771228790283203125,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Sao_Khua\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Sao Khua (strona nie istnieje)\"\u003ESao Khua\u003C/a\u003E, prowincja Kalasin, \u003Ca href=\"/wiki/Tajlandia\" class=\"mw-redirect\" title=\"Tajlandia\"\u003ETajlandia\u003C/a\u003E|\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003E\u003Ca class=\"mw-selflink selflink\"\u003EPhuwiangosaurus\u003C/a\u003E sirindhornae\u003C/i\u003E - \u003Cb\u003Emateria\u0142 przypisany K1, K2, K4, K11 i cz\u0119\u015b\u0107 K5\u003C/b\u003E.\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Sao Khua, prowincja Kalasin, Tajlandia|Phuwiangosaurus sirindhornae - materia\u0142 przypisany K1, K2, K4, K11 i cz\u0119\u015b\u0107 K5.\n","link":"","lat":16.591259699999998389330357895232737064361572265625,"lon":103.6525467000000020334482542239129543304443359375,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Phuwiangosaurus był zauropodem żyjącym we wczesnej kredzie w południowo-wschodniej Azji. Szczątki odnaleziono na terytorium Tajlandii. Fuwiangozaur wyglądał jak typowy zauropod - miał małą głowę umieszczoną na długiej szyi, obszerne ciało dźwigane przez cztery masywne nogi i długi ogon. Ocenia się go na ok. 19 metrów długości i 11 ton. Jeżeli szacunki są trafne, to fuwiangozaur był średniej wielkości zauropodem.

200 metrów od lokalizacji K4 (a więc Phu Kum Khao) w Kalasin, gdzie natrafiono na jego liczne kości, Departament Zasobów Mineralnych zbudował muzeum pod nazwą "Sirindhorn Museum", na cześć najwyższej księżnej Tajlandii, M.H. Sirindhorn. Jego otwarcie miało miejsce w 2007 roku.

Środowisko życia

Inne dinozaury znalezione w formacji, z której znany jest fuwiangozaur to prawdopodobny karnozaur Siamotyrannus, znany z zębów Siamosaurus i ornitomimozaur Kinnareemimus.

Historia odkryć

Odkrycia w Khon Kaen

Pierwsze szczątki tego zauropoda odnaleziono w 1981 roku w Phu Wiang (PW1A). Była to kość udowa (femur). Rok później, parę metrów obok (PW1) odkopano częściowo artykulowany szkielet tego dinozaura z zębami teropoda. Ten częściowy szkielet został później mianowany na holotyp (Martin i in., 1994).

W 1989 roku odnaleziono 7 kręgów szyjnych w kolejnym miejscu zlokalizowanym również w Phu Wiang (PW2). Podjęto próbę zachowania go in situ, lecz nie udało się i nieszczęśliwie został zniszczony przed dogłębnymi badaniami.

Rok później wiele małych kości zostało znalezionych w lasach Phu Wiang (PW4) przez chłopców ze szkoły i oddane Departamentowi Zasobów Mineralnych przez ich nauczyciela. Te małe kości były pierwszymi pozostałościami zauropodziątek odnalezionymi w Tajlandii. W latach 1991-1992 odnaleziono jeszcze więcej skamieniałości, w tym również wiele młodych zauropodów (PW5, PW5A). Wszystkie okazały się należeć do Phuwiangosaurus sirindhornae

Odkrycia w Kalasin

Na zauropodowe szczątki natrafiono tu już w 1980 roku. Była to kość ramienna (humerus), która znajdowała się w kolekcji artefaktów archeologicznych i ceramiki tamtejszych mnichów, gdyż myśleli, że to skamieniałe drewno.

Pierwsze ważne odkrycia miały miejsce w styczniu 1991 roku - w lokalizacjach Phu Pha Ngo i Phu Kum Khao (K1 i K4; 200 km na zachód od Phu Wiang) ekspedycja tajlandzko-francuska natrafiła na ok. 40 kości i okruchy kostne w K1, nieopodal świątyni Wat Pha Sawan. Wiele z nich była zniszczona i połamana. Od marca do kwietnia tego samego roku odnaleziono tylko 10 kości, a także 2 zęby krokodyla, rybie łuski i elementy skorupy żółwia. Materiał z K1 - co najmniej 3 osobniki (odkopane 3 prawe kości łonowe) można przypisać do P. sirindhornae (Suteethorn i in., 2009).

Tego samego roku, 10 km na południe od Phu Pha Ngo (K1) tajlandzko-francuska ekspedycja znalazła kilka kręgów w Ban Nonk Mek (K2). Zostały one przypisane do P. sirindhornae przez Martina i in. (1999), a 6 lat później mieszkańcy okolicznych wsi znaleźli więcej kości w Ban Nong Mek (które są przechowywane w Wat Nong Mek).

We wrześniu 1994 roku geolodzy z Departamentu Zasobów Mineralnych znaleźli w Phu Kum Khao (K5) kolejne szczątki. Wydobycie ich rozpoczęło się dnia 19. listopada tego samego roku. W ciągu jednego roku odkopano ponad 600 kości, w tym dobrze zachowane pozostałości kilku(nastu) (ang. several) osobników. Do skamieniałości tych należała m.in. pierwsza znana dolna szczęka tego tytanozaura. Co więcej, natrafiono na szczątki drugiego zauropoda, który został jeszcze (stan na 2009) nieopisany. Po paru latach na tym stanowisku odkopano jedynie parę kości.

Kilka lat po wydobyciu szczątków z K1 mieszkańcy okolicznych wsi natrafili na kości w Ban Na Khrai (300 m od K1). Później zaczęto kopać na 50 m na północ od K5. Studenci przetransportowali dużą, częściową lewą kość udową (SM K11-0151) do Wat Pha Sawan. Wtedy, w 1998 roku tajlandzko-francuska ekspedycja przystąpiła do prac w tej lokalizacji (nazwaną K11). Odnaleźli ponad 10 kości (udową, strzałkową, kulszową, żebro i kilka kręgów). W ciągu 17 dni natrafiono na ok. 100 kości, a pozostałe (ok. 67) zostały odkopane w dniach 14-17 maja tego samego roku. Szczątki ze złoża K11 zostały formalnie opisane 11 lat później przez Suteethorn i jego współpracowników.

15 lutego 2001 roku, mieszkańcy okolicznych wiosek natrafili w Ban Na Sombun (K16) na kilka kostnych fragmentów. Wydobyto łącznie ponad 25 kości - większość należała do dorosłych zauropodów, ale kilka do młodych. Skamieniałości z K16 nieco różnią się od P. sirindhornae i - jak piszą Suteethorn i in., 2009 - zostaną opisane "kiedy indziej".

Materiał kopalny

Kość udowa Phuwiangosaurus. Fot. ★Kumiko★ [1]

Holotyp (PW1-0001 do SM PW1-0022) to kompletny w 10% i częściowo artykułowany szkielet, zawierający trzy kręgi szyjne, trzy grzbietowe, kilka żeber, obie łopatki, lewą kość ramienną i lewą kość łokciową, kości miednicy (obie łonowe i obie kulszowe), obie kości udowe, lewą kość strzałkową, żebro i/lub(?) szewron.

Topotyp to tylny (SM PW1-23) i przedni (SM PW1-24) kręg ogonowy.

Materiał przypisany:

Osobniki PW4, PW5, i PW5 (te 2 ostatnie to okazy młodociane).

K1 - co najmniej 3 osobniki.

K2 - kilka kręgów, k. udowa, krzyżowa i kręgi krzyżowe.

K4 - ?

K5 - część z 600 kości kilku(nastu) (ang. several) osobników, w tym dolna szczęka.

K11 (SM K11-0001 do SMK11-0167) to: elementy czaszki: prawa k. czołowa (SM K11-0001), prawa k. zaoczodołowa (SM K11-0002), prawy brzeg łuskowy (squamosal - SM K11-0003), lewa k. kwadratowa (SMK11-0004), prawa k. kwadratowa (SM K11-0005), puszka mózgówa (SMK11-0006), boczny sfenoid-oczodołowy sfenoid (laterosphenoid–orbitosphenoid - SMK11-0007), izolowany ząb (SMK11-0008); szkielet pozaczaszkowy zawiera: częściowo artykułowany kręg ogonowy i trzon kręgu ogonowego bez 2 lub 3 kręgów szynych, czaszkowe(??) kręgi grzbietowe (cranial dorsal vertebrae), większość czaszkowych(??) kręgów ogonowych, elementy kończyn przednich i dystalne elementy kończyn tylnych. Jest on kompletny w 60% (odnalezione 167 elementy z szacowanych 284) i prawdopodobnie pochodzą od jednego osobnika. Jest on mniejszy od holotypu - jego kość udowa jest mniejsza o 25%.

Jak jednak podsumowuje Suteethorn i in. (2010) do P. sirindhornae należy większość elementów pozaczaszkowych zauropodów z Phu Wiang i obszarów Kalasin składających się na 7 osobników, w tym młode i osobniki młodociane opisane przez Martina (1994) i Martina i in. (1999).

Samathi i współpracownicy (2024) wspominają o nowym materiałem kopalnym Phuwiangosaurus. Są to m. in. kość przedszczękowa, 9 kręgów ogonowych, 6 żeber, szewron, łopatka, kość krucza, 2 kości ramienne oraz promieniowe, kości śródręcza, niekompletna kość biodrowa, kość piszczelowa, strzałkowa, kość śródstopia, paliczek oraz inne fragmenty.

Paleobiologia

Zmysły

Kaikaew i współpracownicy (2023) zbadali wnętrze czaszki Phuwiangosaurus. Jej morfologia jest bardzo zbliżona do tej u zaawansowanych tytanozaurów. Phuwiangosaurus miał najlepszy zakres słyszenia wynoszący około 1687 Hz, a średnie optymalne częstotliwości słyszenia wynosiły około 1132 Hz. Według badaczy taki zakres słyszenia może sugerować, że omawiany zauropod żył w zamkniętych środowiskach jak gęste lasy.

Wzrost i pneumatyzacja

Klein i współautorzy (2009) zbadali histologię kości ramiennych i udowych Phuwiangosaurus. Kości różniły się wielkością, gdyż należały do osobników w różnym wieku. Ich ogólna mikrostruktura była bardzo podobna do tej u innych zauropodów. Kość ramienna odznaczała się większym stopniem przebudowy niż udowa. Według badaczy młodociane Phuwiangosaurus w szybkim tempie osiągały 1/4 lub 1/3 rozmiarów dorosłych osobników. W późniejszych etapach rozwoju tempo wzrostu nadal pozostawało wysokie i trwało aż do osiągnięcia dojrzałości płciowej. Nie było jednak już tak intensywne, jak w początkowych fazach wzrostu. Dojrzałość płciową fuwiangozaury prawdopodobnie osiągały w wieku 10-15 lat, a może nawet wcześniej.

Eiamlaor i współpracownicy (2025) zbadali pneumatyzację kręgów szyjnych fuwiangozaura. Jak się okazało, kręgi szyjne tego dinozaura miały otwory pneumatyczne bardziej podobne do brachiozaura i żyfaritytana niż somfospondylów.

Pozycja systematyczna

Trudno jest zaliczyć fuwiangozaura do konkretnej grupy zauropodów. Ten tajski dinozaur był opisywany jako bazalny tytanozaur (Canudo i in., 2008; Carballido i in., 2011), albo przedstawiciel Somphospondyli, który do tytanozaurów nie należał (D’Emic, 2012; González Riga i in., 2009; Suteethorn i in., 2010). Analiza Royo-Torresa z 2009 r. jako jedyna silnie wskazuje na przynależność do Brachiosauridae.

Pomimo tych rozbieżności, w świetle nowych danych, przynależność fuwiangozaura do Somphospondyli wydaje się obecnie pewna (Mannion i in., 2013; Kaikaew i in., 2023). Z kolei według Eiamlaora i in. (2025) klasyfikacja Phuwiangosauus jako somfospondyla jest wątpliwa. Badacze wyrazili takie zdanie na podstawie pmeumatzyacji kręgów, która była bardziej podobna do brachiozaurydów.

Etymologia

Nazwa Phuwiangosaurus znaczy "jaszczur z Phu Wiang". Phu Wiang to nazwa parku narodowego i dystryktu, na których terenie znaleziono szczątki zauropoda. Epitet gatunkowy (sirindhornae) został nadany na cześć Księżniczki Maha Chakri Sirindhorn, drugiej córki króla Tajlandii Bhumibol Adulyadej, znanej z zamiłowania do geologii i paleontologii.

Spis gatunków

Phuwiangosaurus	Martin, Buffetaut i Suteethorn, 1994
P. sirindhornae	Martin, Buffetaut i Suteethorn, 1994

Wybrana bibliografia

Barco, J. L. (2009). "Sistemátic e implicaciones filogenéticas y paleobiogeográficas del saurópodo Galvesaurus herreroi (Formación Villar del Arzobispo, Galve, España)". Dysertacja doktorska, Universidad de Zaragoza.

Canudo, J. I., Royo-Torres, R., & Cuenca-Bescós, G. (2008). "A new sauropod: Tastavinsaurus sanzi gen. et sp. nov. from the Early Cretaceous (Aptian) of Spain". Journal of Vertebrate Paleontology, 28(3), 712-731.

Carballido, J. L., Pol, D., Cerda, I., & Salgado, L. (2011). "The osteology of Chubutisaurus insignis del Corro, 1975 (Dinosauria: Neosauropoda) from the 'middle' Cretaceous of central Patagonia, Argentina". Journal of Vertebrate Paleontology, 31(1), 93-110. doi:10.1080/02724634.2011.539651

D'Emic, M. (2012). "The early evolution of titanosauriform sauropod dinosaurs". Zoological Journal of the Linnean Society, 166(3), 624-671. doi:10.1111/j.1096-3642.2012.00853.x

Eiamlaor, K., Suteethorn, S., Chanthasit, P., Suteethorn, V., & Suraprasit, K. (2025). "Pneumatic structures of sauropod cervical vertebrae from the Lower Cretaceous Sao Khua Formation of northeastern Thailand". Cretaceous Research. 106189. doi:10.1016/j.cretres.2025.106189

González Riga, B. J., Previtera, E., & Pirrone, C. A. (2009). "Malarguesaurus florenciae gen. et sp. nov., a new titanosauriform (Dinosauria, Sauropoda) from the Upper Cretaceous of Mendoza, Argentina". Cretaceous Research, 30(1), 135-148. doi:10.1016/j.cretres.2008.06.006

Hocknull, S. A., White, M. A., Tischler, T. R., Cook, A. G., Calleja, N. D., Sloan, T., & Elliott, D. A. (2009). "New mid-Cretaceous (latest Albian) dinosaurs from Winton, Queensland, Australia". PLoS One, 4(7), e6190. doi:10.1371/journal.pone.0006190.

Kaikaew, S., Suteethorn, V., Deesri, U., & Suteethorn, S. (2023). "The endocast of Phuwiangosaurus sirindhornae from the Lower Cretaceous of Thailand". Cretaceous Research, 144, 105434. doi:10.1016/j.cretres.2022.105434

Klein, N., Sander, M., & Suteethorn, V. (2009). "Bone histology and its implications for the life history and growth of the Early Cretaceous titanosaur Phuwiangosaurus sirindhornae". Geological Society, London, Special Publications, 315(1), 217-228. doi:10.1144/SP315.15

Mannion, P. D., Upchurch, P., Barnes, R. N., & Mateus, O. (2013). "Osteology of the Late Jurassic Portuguese sauropod dinosaur Lusotitan atalaiensis (Macronaria) and the evolutionary history of basal titanosauriforms". Zoological Journal of the Linnean Society, 168(1), 98-206.. doi:10.1111/zoj.12029

Martin, V., Buffetaut, E., & Suteethorn, V. (1994). "A new genus of sauropod dinosaur from the Sao Khua Formation (Late Jurassic or Early Cretaceous) of northeastern Thailand". Comptes rendus de l'Académie des sciences. Série 2. Sciences de la terre et des planètes, 319(9), 1085-1092.

Samathi, A., Suteethorn, S., Boonjarern, T., Sutcha, K., & Suteethorn, V. (2024). "Dinosaur fauna from the Lower Cretaceous of Phu Kao-Phu Phan Kham, northeastern Thailand: a review and update". Palaeoworld doi:10.1016/j.palwor.2023.03.007

Suteethorn, S., Le Loeuff, J., Buffetaut, E., Suteethorn, V., Talubmook, C., & Chonglakmani, C. (2009). "A new skeleton of Phuwiangosaurus sirindhornae (Dinosauria, Sauropoda) from NE Thailand". Geological Society, London, Special Publications, 315(1), 189-215. doi:10.1144/SP315.14

Suteethorn, S., Le Loeuff, J., Buffetaut, E., & Suteethorn, V. (2010). "Description of topotypes of Phuwiangosaurus sirindhornae, a sauropod from the Sao Khua Formation (Early Cretaceous) of Thailand, and their phylogenetic implications". Neues Jahrbuch fur Geologie und Palaontologie-Abhandlungen, 256(1), 109. doi:10.1127/0077-7749/2010/0036