Giganotosaurus: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Stan badań, budowa i paleobiologia) |
m (→Wymiary) |
||
| (Nie pokazano 4 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Giganotosaurus''}} | {{DISPLAYTITLE:''Giganotosaurus''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Maciej Ziegler]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Marcin Szermański]], [[Aleksander Wiśniewski]], [[Paweł Konarzewski]] |
| − | + | |nazwa = ''Giganotosaurus'' (giganotozaur) | |
| − | + | |długość = 13,2 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> | |
| − | + | |masa = 8,5 t <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | |
| − | | [[Marcin Szermański]], [[Aleksander Wiśniewski]] | + | |wysokość = ok. 3,9 m (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | | | + | |dieta = mięsożerny |
| − | + | |miejsce = [[Argentyna]] - Neuquén | |
| − | + | <small>([[formacja]] [[Candeleros]])</small> | |
| − | + | |czas = {{Występowanie|100|97}} | |
| − | + | ok. 100-97 [[Ma]] <ref>Canale i in., 2014</ref><ref>Canale i in., 2022</ref><br> | |
| − | |- | + | <small>[[późna kreda]] ([[cenoman]])</small> |
| − | + | |systematyka = [[Dinosauria]] | |
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | | ok. < | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | [[Argentyna]] - Neuquén | ||
| − | |||
| − | <small>(formacja [[Candeleros]])</small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | <small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Theropoda]] | [[Theropoda]] | ||
| Linia 37: | Linia 20: | ||
[[Carnosauria]] | [[Carnosauria]] | ||
| + | |||
| + | [[Allosauroidea]] | ||
[[Carcharodontosauridae]] | [[Carcharodontosauridae]] | ||
| Linia 43: | Linia 28: | ||
[[Giganotosaurinae]] [=Giganotosaurini] | [[Giganotosaurinae]] [=Giganotosaurini] | ||
| − | | | + | |grafika = Giganotosaurus_Edyta_Felcyn.jpg |
| − | + | |podpis = Rekonstrukcja. Autorka: [[Edyta Felcyn]]. | |
| − | + | |PorównanieGrupa = | |
| − | |} | + | |PorównanieDługość = |
| − | + | |mapa | |
| + | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Giganotosaurus'' to [[rodzaj]] ogromnego, [[zaawansowany|zaawansowanego]] karcharodontozauryda | + | ''Giganotosaurus'' to [[rodzaj]] ogromnego, [[zaawansowany|zaawansowanego]] karcharodontozauryda żyjącego w późnej kredzie na terenie Ameryki Południowej. |
| − | == | + | ==Etymologia== |
| − | + | Nazwa ''Giganotosaurus'' to połączenie łacińskiego ''gigan'' (olbrzymi) oraz greckich ''notos'' (południowy) i ''saurus/sauros'' (jaszczur), co odnosi się do ogromnych rozmiarów i miejsca znalezienia. Epitet gatunkowy honoruje odkrywcę dinozaura - Rubena D. Caroliniego. | |
| − | + | Giganotozaura nazywa się czasem błędnie "[[Gigantosaurus|gigantozaurem]]", który jest nazwą nieważnego (''[[nomen dubium]]'') [[rodzaj]]u [[Sauropoda|zauropod]]a. | |
| − | |||
| − | |||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| Linia 65: | Linia 49: | ||
Materiał przypisany to część kości zębowej (MUCPv-95) i zęby. | Materiał przypisany to część kości zębowej (MUCPv-95) i zęby. | ||
| − | == | + | ==Stan badań, budowa i paleobiologia== |
| − | + | [[Plik:Giganotosaurus skull reconstruction.png|thumb|Rekonstrukcje czaszek ''Giganotosaurus''. Autor: Eotyrannu5 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Giganotosaurus_skull_reconstruction.png]]] | |
| + | Mimo że od nazwania tego teropoda minęło już niemal 30 lat i jest on znanym z najbardziej kompletnych szczątków karcharodontozaurynem, to wciąż czeka na szczegółowy opis - dotąd opisano jedynie mózgoczaszkę ([[Rodolfo Coria|Coria]] i [[Philip Currie|Currie]], [[2002]]; Paulina-Carabajal i Canale, [[2010]]); informacje o budowie (m.in. reinterpretacja budowy kości łopatkowo-kruczej) zawiera też dotycząca ''[[Tyrannotitan]]'' praca Canale i in. (2014). | ||
| + | |||
| + | ''Giganotosaurus'' był zbudowany podobnie do innych karcharodontozaurydów (zob. opis [[Carcharodontosauridae]] i kolejnych wyróżnianych wśród nich kladów). Wyróżniały go dwa otwory pneumatyczne na przyśrodkowej powierzchni kości kwadratowej ([[diagnoza]] za [[Matthew Carrano|Carrano]] i in., [[2012]]), poza tym był niemal nieodróżnialny od ''[[Mapusaurus]]''. Zobacz też [[Mapusaurus#Budowa]]. Mózgoczaszka ''Giganotosaurus'' swoją budową bardzo przypomina tą u ''[[Carcharodontosaurus]]'', lecz różni się położeniem nerwów czaszkowych IX-XI w rdzeniu przedłużonym. Objętość wnętrza czaszki wynosi 300 ml (Paulina-Carabajal i Canale [[2010]]). W 2020 roku Paulina-Carabajal i Nieto na podstawie lepszej jakości modelu wnętrza czaszki stwierdzili, że jej objętość wynosi 380 ml, czyli więcej niż było podane w badaniu z 2010 roku. | ||
| − | + | Można przypuszczać, że ''Giganotosaurus'' polował na zauropody (lecz nie na na [[Argentinosaurus|argentynozaury]], gdyż nie żyły w jednym czasie), ale też na szybsze zwierzęta - ''Giganotosaurus'' mógł osiągać prędkość 14 m/s (=50 km/h) (Blanco i Mazzetta, [[2001]]), jednakże inni spekulują, że bieganie z wysoką prędkością olbrzymiego teropoda o podobnych rozmiarach co ''[[Tyrannosaurus]]'' jest mało prawdopodobne (Sellers i in., 2017) i szacują, że mógł się poruszać z prędkością 5,84-8,10 m/s (=21-29 km/h) (Dececchi i in., 2020). Według Moliny-Pereza (2019) ''Giganotosaurus'' osiągał maksymalnie prędkość 33,3 km/h. W osadach formacji [[Candeleros]] znaleziono za to dużego tytanozaura ''[[Andesaurus]]'' i mniejsze diplodokoidy ''[[Limaysaurus]]'' i ''[[Nopcsaspondylus]]''. | |
==Wymiary== | ==Wymiary== | ||
| Linia 75: | Linia 62: | ||
[[Plik:Tyrannosaurus_vs_Giganotosaurus_(north_vs_south_redux)_Scott_Hartman.jpg|300px|thumb|right|Porównanie ''Giganotosaurus'' i ''[[Tyrannosaurus]]'' (masa). Autor: [[Scott Hartman]] [http://www.skeletaldrawing.com/home/mass-estimates-north-vs-south-redux772013].]] | [[Plik:Tyrannosaurus_vs_Giganotosaurus_(north_vs_south_redux)_Scott_Hartman.jpg|300px|thumb|right|Porównanie ''Giganotosaurus'' i ''[[Tyrannosaurus]]'' (masa). Autor: [[Scott Hartman]] [http://www.skeletaldrawing.com/home/mass-estimates-north-vs-south-redux772013].]] | ||
| − | ''Giganotosaurus'' to jeden z największych [[teropod]]ów, obok ''[[Deinocheirus]]'', ''[[Spinosaurus]]'', ''[[Tyrannosaurus]]'', ''[[Mapusaurus | + | ''Giganotosaurus'' to jeden z największych [[teropod]]ów, obok ''[[Deinocheirus]]'', ''[[Spinosaurus]]'', ''[[Tyrannosaurus]]'', oraz ''[[Mapusaurus]]''. Wszystkie one miały inną budowę (jedynie ''Mapusaurus'' przypominał zapewne wyraźnie giganotozaura), np. zdaniem [[Matthew Carrano|Carrano]] i in. ([[2012]]) tej samej długości kości udowe [[karcharodontozauryd]]ów i ''[[Tyrannosaurus]]'' różnią się średnicą - tyranozaur miał je grubsze, więc zapewne był cięższy. |
Znane są one w dużej części z fragmentarycznych szczątków, dla których obliczenia czasem okazują się błędne - osobniki tego samego gatunku niekiedy mają różne proporcje (np. u okazu ''T. rex'' nazwanego "Sue" kość szczękowa jest 25% dłuższa niż u [[holotyp]]u, kość zębowa - 15%, k. udowa - 3% a II k. śródstopia jest krótsza o 5%). | Znane są one w dużej części z fragmentarycznych szczątków, dla których obliczenia czasem okazują się błędne - osobniki tego samego gatunku niekiedy mają różne proporcje (np. u okazu ''T. rex'' nazwanego "Sue" kość szczękowa jest 25% dłuższa niż u [[holotyp]]u, kość zębowa - 15%, k. udowa - 3% a II k. śródstopia jest krótsza o 5%). | ||
| − | Długość [[holotyp]]u giganotozaura została oszacowana nieznanymi metodami na 12,2 m ([[Rodolfo Coria|Coria]] i [[Philip Currie|Currie]], [[2006]]) i 12,5 m (Coria i [[Leonardo Salgado|Salgado]], [[1995]]), oraz z rekonstrukcji szkieletu na 12,4 m (Hartman, online 2013A), przy długości czaszki 1,53-1,8 m i kości udowej mierzącej 1,43 m; pomiar [[Matthew Carrano|Carrano]] i in. ([[2012]]) wykazał, że k. udowa mierzyła 136,5 cm (dla porównania u ''[[Tyrannosaurus]]'' 131-132 cm). Carrano i in. uznali też, że długość czaszki (153 cm) została przeszacowana i że miała ona wymiary bardzo zbliżone do ''Tyrannosaurus'' (ok. 139 cm). Jeśli zmniejszyć wymiary o różnicę w długości k. udowej, to okaz typowy mógł mierzyć 11,6-11,9 m. Therrien i Henderson ([[2007]]) obliczyli długość na 13 m metodą bazującą na długości czaszki, przyjmując, że ma ona 1,56 m (niepewna wartość). Ponadto, ich sposób liczenia zakłada, że długość czaszki u mięsożernych teropodów jest skorelowana z długością całego ciała, lecz - jak wskazują na to same wyniki autorów - nie jest to korelacja ścisła na tyle, żeby zakładać dokładność i przydatność metody - np. mierzący 7,7 m ''[[Tarbosaurus]]'' (PIN 552-1) miałby mieć aż 9,9 m a długi na 7,4 m ''[[Allosaurus]]'' (YPM 1930) - tylko 6,4 m. Poza tym nie wszystkie żywiące się mięsem [[teropod]]y miały podobne proporcje ciała (zob. też [[Michael Mortimer|Mortimer]], online C i [[Harris]], online). | + | Długość [[holotyp]]u giganotozaura została oszacowana nieznanymi metodami na 12,2 m ([[Rodolfo Coria|Coria]] i [[Philip Currie|Currie]], [[2006]]) i 12,5 m (Coria i [[Leonardo Salgado|Salgado]], [[1995]]), oraz z rekonstrukcji szkieletu na 12,4 m (Hartman, online 2013A), przy długości czaszki 1,53-1,8 m i kości udowej mierzącej 1,43 m; pomiar [[Matthew Carrano|Carrano]] i in. ([[2012]]) wykazał, że k. udowa mierzyła 136,5 cm (dla porównania u ''[[Tyrannosaurus]]'' 131-132 cm). Carrano i in. uznali też, że długość czaszki (153 cm) została przeszacowana i że miała ona wymiary bardzo zbliżone do ''Tyrannosaurus'' (ok. 139 cm). Ostatnio jednak na postawie czaszki ''Meraxes'' mierzącej 127 cm długości, Canale i in. (2022) oszacowali, że u ''Giganotosaurus'' miała 162 cm, czyniąc ją jedną z najdłuższych u teropodów. Jeśli zmniejszyć wymiary o różnicę w długości k. udowej, to okaz typowy mógł mierzyć 11,6-11,9 m. Therrien i Henderson ([[2007]]) obliczyli długość na 13 m metodą bazującą na długości czaszki, przyjmując, że ma ona 1,56 m (niepewna wartość). Ponadto, ich sposób liczenia zakłada, że długość czaszki u mięsożernych teropodów jest skorelowana z długością całego ciała, lecz - jak wskazują na to same wyniki autorów - nie jest to korelacja ścisła na tyle, żeby zakładać dokładność i przydatność metody - np. mierzący 7,7 m ''[[Tarbosaurus]]'' (PIN 552-1) miałby mieć aż 9,9 m a długi na 7,4 m ''[[Allosaurus]]'' (YPM 1930) - tylko 6,4 m. Poza tym nie wszystkie żywiące się mięsem [[teropod]]y miały podobne proporcje ciała (zob. też [[Michael Mortimer|Mortimer]], online C i [[Harris]], online). |
Masę [[holotyp]]u szacuje się na 6-8 t ([[Rodolfo Coria|Coria]] i [[Leonardo Salgado|Salgado]], [[1995]]), 9 t (Mazzetta, [[1999]]), 6,6 t (Seebacher, [[2001]]), 4 t (Coria i [[Philip Currie|Currie]], [[2002]]), 6,5 t (średnia z Mazzetta i in., 2004; wyniki od 2,6 do 9,3 t), 6,8 t ([[Gregory Paul|Paul]], online; Hartman, online 2013B) a nawet niewiarygodnie wysoko - na 13,8 t (Therrien i Henderson, [[2007]] - zob. wyżej), natomiast wyniki zmniejszone o długość k. udowej (zob. wyżej) to odpowiednio 5,2-7 t, 7,8 t, 5,7 t, 3,5 t, 5,7 t, 5,9 t i 12 t dla Therrien i Henderson (2007). | Masę [[holotyp]]u szacuje się na 6-8 t ([[Rodolfo Coria|Coria]] i [[Leonardo Salgado|Salgado]], [[1995]]), 9 t (Mazzetta, [[1999]]), 6,6 t (Seebacher, [[2001]]), 4 t (Coria i [[Philip Currie|Currie]], [[2002]]), 6,5 t (średnia z Mazzetta i in., 2004; wyniki od 2,6 do 9,3 t), 6,8 t ([[Gregory Paul|Paul]], online; Hartman, online 2013B) a nawet niewiarygodnie wysoko - na 13,8 t (Therrien i Henderson, [[2007]] - zob. wyżej), natomiast wyniki zmniejszone o długość k. udowej (zob. wyżej) to odpowiednio 5,2-7 t, 7,8 t, 5,7 t, 3,5 t, 5,7 t, 5,9 t i 12 t dla Therrien i Henderson (2007). | ||
| Linia 85: | Linia 72: | ||
[[Plik:Giganotosaurus_final_by_Dinosauria_Freak.jpg|200px|thumb|right|Rekonstrukcja ''Giganotosaurus''. Autor: Marty Goddamn McFly (ZombieSaurian) [http://zombiesaurian.deviantart.com/art/Giganotosaurus-carolinii-final-176663834].]] | [[Plik:Giganotosaurus_final_by_Dinosauria_Freak.jpg|200px|thumb|right|Rekonstrukcja ''Giganotosaurus''. Autor: Marty Goddamn McFly (ZombieSaurian) [http://zombiesaurian.deviantart.com/art/Giganotosaurus-carolinii-final-176663834].]] | ||
| − | Fragmentaryczny MUCPv-95 reprezentuje okaz większy o 6,5 % (Hartman, online 2013B) lub 8% (Calvo i Coria, 2000), zatem długość można obliczyć na 13,2-13,5 m (przyjmując dłuższą kość udową i 8%, dalej: A), 12,5-12,85 m (przyjmując krótszą kość udową i 8%, dalej: B), 13-13,3 m (przyjmując dłuższą kość udową i 6,5% dalej: C), 12,4-12,7 m (przyjmując krótszą kość udową i 6,5% dalej: D) (dla [[Therrien]] i [[Henderson]], [[2007]] odpowiednio 13,8 lub 14 m) a masę na (A) 5-11 t (17,4 t dla Therrien i Henderson, 2007), (B) 4,4-9,8 t (15 t dla Therrien i Henderson, 2007), (C) 4,8-10,9 t (16,7 t dla Therrien i Henderson, 2007) lub (D) 4,2-9,4 t (15,4 dla Therrien i Henderson, 2007). Jego czaszka mogła mierzyć 1,65-1,94 m (lub ok. 1,5 m, jeśli ta holotypu była bardzo zbliżona do ''[[Tyrannosaurus]]''). Przyjęcie, że fragment czaszki większy o 6,5 lub 8% znamionuje większego także o 6,5 lub 8% osobnika jest wątpliwe, gdyż w miarę wzrostu całego ciała czaszka rosła zapewne bardziej. | + | Fragmentaryczny MUCPv-95 reprezentuje okaz większy o 6,5 % (Hartman, online 2013B) lub 8% (Calvo i Coria, 2000), zatem długość można obliczyć na 13,2-13,5 m (przyjmując dłuższą kość udową i 8%, dalej: A), 12,5-12,85 m (przyjmując krótszą kość udową i 8%, dalej: B), 13-13,3 m (przyjmując dłuższą kość udową i 6,5% dalej: C), 12,4-12,7 m (przyjmując krótszą kość udową i 6,5% dalej: D) (dla [[Therrien]] i [[Henderson]], [[2007]] odpowiednio 13,8 lub 14 m) a masę na (A) 5-11 t (17,4 t dla Therrien i Henderson, 2007), (B) 4,4-9,8 t (15 t dla Therrien i Henderson, 2007), (C) 4,8-10,9 t (16,7 t dla Therrien i Henderson, 2007) lub (D) 4,2-9,4 t (15,4 dla Therrien i Henderson, 2007). Jego czaszka mogła mierzyć 1,65-1,94 m (lub ok. 1,5 m, jeśli ta holotypu była bardzo zbliżona do ''[[Tyrannosaurus]]''). Zdaniem Moliny-Pereza i Larramendiego (2019) osobnik ten osiągał 13,2 m długości, 8,5 t masy oraz 3,85 m wysokości w biodrach. Przyjęcie, że fragment czaszki większy o 6,5 lub 8% znamionuje większego także o 6,5 lub 8% osobnika jest wątpliwe, gdyż w miarę wzrostu całego ciała czaszka rosła zapewne bardziej. Folkes (online) podaje, że Omar Lagarda zmierzył kość zębową materiału przypisanego i stwierdził, że okaz MUCPv-95 miał ją większą o 6,6% od [[holotyp]]u. |
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V| ''Giganotosaurus''}} | |
| {{Kpt|[[Rodolfo Coria|Coria]]}} i {{Kpt|[[Leonardo Salgado|Salgado]]}}, [[1995]] | | {{Kpt|[[Rodolfo Coria|Coria]]}} i {{Kpt|[[Leonardo Salgado|Salgado]]}}, [[1995]] | ||
|- | |- | ||
| − | + | |{{V| ''G. carolinii''}} | |
| {{Kpt|Coria}} i {{Kpt|Salgado}}, 1995 | | {{Kpt|Coria}} i {{Kpt|Salgado}}, 1995 | ||
|} | |} | ||
| Linia 102: | Linia 89: | ||
Calvo, J.O. & Coria, R.A. (2000) "New specimen of Giganotosaurus carolinii (Coria & Salgado, 1995), supports it as the largest theropod ever found" Gaia, 15, 117-122. | Calvo, J.O. & Coria, R.A. (2000) "New specimen of Giganotosaurus carolinii (Coria & Salgado, 1995), supports it as the largest theropod ever found" Gaia, 15, 117-122. | ||
| + | |||
| + | Canale, J.I., Apesteguía, S., Gallina, P.A., Mitchell, J., Smith, N.D., Cullen, T.M., Shinya, A., Haluza, A., Gianechini, F.A., Makovicky, P.J. (2022). "New giant carnivorous dinosaur reveals convergent evolutionary trends in theropod arm reduction". Current Biology [[doi:10.1016/j.cub.2022.05.057]] | ||
Canale, J.I., Novas, F.E. & Pol, D. (2014) "Osteology and phylogenetic relationships of Tyrannotitan chubutensis Novas, de Valais, Vickers-Rich and Rich, 2005 (Theropoda: Carcharodontosauridae) from the Lower Cretaceous of Patagonia, Argentina" Historical Biology: An International Journal of Paleobiology. [[doi:10.1080/08912963.2013.861830]] | Canale, J.I., Novas, F.E. & Pol, D. (2014) "Osteology and phylogenetic relationships of Tyrannotitan chubutensis Novas, de Valais, Vickers-Rich and Rich, 2005 (Theropoda: Carcharodontosauridae) from the Lower Cretaceous of Patagonia, Argentina" Historical Biology: An International Journal of Paleobiology. [[doi:10.1080/08912963.2013.861830]] | ||
| − | |||
| − | |||
Carrano, M.T., Benson, R.B.J. & Sampson, S.D. (2012) "The phylogeny of Tetanurae (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 10(2), 211-300. [[doi:10.1080/14772019.2011.630927]] | Carrano, M.T., Benson, R.B.J. & Sampson, S.D. (2012) "The phylogeny of Tetanurae (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 10(2), 211-300. [[doi:10.1080/14772019.2011.630927]] | ||
| Linia 118: | Linia 105: | ||
Mazzetta, G. V., P. Christiansen & R. A. Fariña. (2004) "Giants and Bizarres: Body Size of Some Southern South American Cretaceous Dinosaurs" Historical Biology, 16, 71-83. | Mazzetta, G. V., P. Christiansen & R. A. Fariña. (2004) "Giants and Bizarres: Body Size of Some Southern South American Cretaceous Dinosaurs" Historical Biology, 16, 71-83. | ||
| + | |||
| + | Paulina-Carabajal, A. & Canale, J.I. (2010) "Cranial endocast of the carcharodontosaurid theropod Giganotosaurus carolinii CORIA & SALGADO, 1995" Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie - Abhandlungen, [[doi: 10.1127/0077-7749/2010/0100]] | ||
| + | |||
| + | Paulina-Carabajal, A., & Nieto, M. N. (2020). "Brief comment on the brain and inner ear of Giganotosaurus carolinii (Dinosauria: Theropoda) based on CT scans". Ameghiniana, 57(1), 58-62 | ||
Sellers, W.I., Pond, S.B., Brassey, C.A., Manning, P.L. & Bates, K.T. (2017) "Investigating the running abilities of Tyrannosaurus rex using stress-constrained multibody dynamic analysis" PeerJ, 5, e3420. [[doi:10.7717/peerj.3420]] | Sellers, W.I., Pond, S.B., Brassey, C.A., Manning, P.L. & Bates, K.T. (2017) "Investigating the running abilities of Tyrannosaurus rex using stress-constrained multibody dynamic analysis" PeerJ, 5, e3420. [[doi:10.7717/peerj.3420]] | ||
Therrien, F. & Henderson, D.M. (2007) "My theropod is bigger than yours...or not: estimating body size from skull length in theropods" Journal of Vertebrate Paleontology, 27(1), 108-115. | Therrien, F. & Henderson, D.M. (2007) "My theropod is bigger than yours...or not: estimating body size from skull length in theropods" Journal of Vertebrate Paleontology, 27(1), 108-115. | ||
| + | |||
| + | Folkes, online: | ||
| + | https://www.thecodontia.com/blog/the-largest-theropod-dinosaur-known-to-science | ||
Harris, online: http://dml.cmnh.org/2007Mar/msg00294.html | Harris, online: http://dml.cmnh.org/2007Mar/msg00294.html | ||
Aktualna wersja na dzień 08:34, 2 kwi 2024
| Autor: | Maciej Ziegler |
| Korekta: | Marcin Szermański, Aleksander Wiśniewski, Paweł Konarzewski |
| Giganotosaurus (giganotozaur) | |
|---|---|
| Długość | 13,2 m [1] |
| Wysokość | ok. 3,9 m (w biodrach) [1] |
| Masa | 8,5 t [1] |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | Argentyna - Neuquén |
| Czas |
ok. 100-97 Ma [2][3] |
| Systematyka | Dinosauria
Giganotosaurinae [=Giganotosaurini] |
 Rekonstrukcja. Autorka: Edyta Felcyn. | |
Wstęp
Giganotosaurus to rodzaj ogromnego, zaawansowanego karcharodontozauryda żyjącego w późnej kredzie na terenie Ameryki Południowej.
Etymologia
Nazwa Giganotosaurus to połączenie łacińskiego gigan (olbrzymi) oraz greckich notos (południowy) i saurus/sauros (jaszczur), co odnosi się do ogromnych rozmiarów i miejsca znalezienia. Epitet gatunkowy honoruje odkrywcę dinozaura - Rubena D. Caroliniego.
Giganotozaura nazywa się czasem błędnie "gigantozaurem", który jest nazwą nieważnego (nomen dubium) rodzaju zauropoda.
Materiał kopalny
Holotyp (MUCPv-Ch1) to niekompletna czaszka, większość kręgosłupa, kompletne obręcze: barkowa i miedniczna oraz kości kończyn tylnych - zob. rys. obok.
Materiał przypisany to część kości zębowej (MUCPv-95) i zęby.
Stan badań, budowa i paleobiologia
Mimo że od nazwania tego teropoda minęło już niemal 30 lat i jest on znanym z najbardziej kompletnych szczątków karcharodontozaurynem, to wciąż czeka na szczegółowy opis - dotąd opisano jedynie mózgoczaszkę (Coria i Currie, 2002; Paulina-Carabajal i Canale, 2010); informacje o budowie (m.in. reinterpretacja budowy kości łopatkowo-kruczej) zawiera też dotycząca Tyrannotitan praca Canale i in. (2014).
Giganotosaurus był zbudowany podobnie do innych karcharodontozaurydów (zob. opis Carcharodontosauridae i kolejnych wyróżnianych wśród nich kladów). Wyróżniały go dwa otwory pneumatyczne na przyśrodkowej powierzchni kości kwadratowej (diagnoza za Carrano i in., 2012), poza tym był niemal nieodróżnialny od Mapusaurus. Zobacz też Mapusaurus#Budowa. Mózgoczaszka Giganotosaurus swoją budową bardzo przypomina tą u Carcharodontosaurus, lecz różni się położeniem nerwów czaszkowych IX-XI w rdzeniu przedłużonym. Objętość wnętrza czaszki wynosi 300 ml (Paulina-Carabajal i Canale 2010). W 2020 roku Paulina-Carabajal i Nieto na podstawie lepszej jakości modelu wnętrza czaszki stwierdzili, że jej objętość wynosi 380 ml, czyli więcej niż było podane w badaniu z 2010 roku.
Można przypuszczać, że Giganotosaurus polował na zauropody (lecz nie na na argentynozaury, gdyż nie żyły w jednym czasie), ale też na szybsze zwierzęta - Giganotosaurus mógł osiągać prędkość 14 m/s (=50 km/h) (Blanco i Mazzetta, 2001), jednakże inni spekulują, że bieganie z wysoką prędkością olbrzymiego teropoda o podobnych rozmiarach co Tyrannosaurus jest mało prawdopodobne (Sellers i in., 2017) i szacują, że mógł się poruszać z prędkością 5,84-8,10 m/s (=21-29 km/h) (Dececchi i in., 2020). Według Moliny-Pereza (2019) Giganotosaurus osiągał maksymalnie prędkość 33,3 km/h. W osadach formacji Candeleros znaleziono za to dużego tytanozaura Andesaurus i mniejsze diplodokoidy Limaysaurus i Nopcsaspondylus.
Wymiary
_Scott_Hartman.jpg)
Giganotosaurus to jeden z największych teropodów, obok Deinocheirus, Spinosaurus, Tyrannosaurus, oraz Mapusaurus. Wszystkie one miały inną budowę (jedynie Mapusaurus przypominał zapewne wyraźnie giganotozaura), np. zdaniem Carrano i in. (2012) tej samej długości kości udowe karcharodontozaurydów i Tyrannosaurus różnią się średnicą - tyranozaur miał je grubsze, więc zapewne był cięższy.
Znane są one w dużej części z fragmentarycznych szczątków, dla których obliczenia czasem okazują się błędne - osobniki tego samego gatunku niekiedy mają różne proporcje (np. u okazu T. rex nazwanego "Sue" kość szczękowa jest 25% dłuższa niż u holotypu, kość zębowa - 15%, k. udowa - 3% a II k. śródstopia jest krótsza o 5%).
Długość holotypu giganotozaura została oszacowana nieznanymi metodami na 12,2 m (Coria i Currie, 2006) i 12,5 m (Coria i Salgado, 1995), oraz z rekonstrukcji szkieletu na 12,4 m (Hartman, online 2013A), przy długości czaszki 1,53-1,8 m i kości udowej mierzącej 1,43 m; pomiar Carrano i in. (2012) wykazał, że k. udowa mierzyła 136,5 cm (dla porównania u Tyrannosaurus 131-132 cm). Carrano i in. uznali też, że długość czaszki (153 cm) została przeszacowana i że miała ona wymiary bardzo zbliżone do Tyrannosaurus (ok. 139 cm). Ostatnio jednak na postawie czaszki Meraxes mierzącej 127 cm długości, Canale i in. (2022) oszacowali, że u Giganotosaurus miała 162 cm, czyniąc ją jedną z najdłuższych u teropodów. Jeśli zmniejszyć wymiary o różnicę w długości k. udowej, to okaz typowy mógł mierzyć 11,6-11,9 m. Therrien i Henderson (2007) obliczyli długość na 13 m metodą bazującą na długości czaszki, przyjmując, że ma ona 1,56 m (niepewna wartość). Ponadto, ich sposób liczenia zakłada, że długość czaszki u mięsożernych teropodów jest skorelowana z długością całego ciała, lecz - jak wskazują na to same wyniki autorów - nie jest to korelacja ścisła na tyle, żeby zakładać dokładność i przydatność metody - np. mierzący 7,7 m Tarbosaurus (PIN 552-1) miałby mieć aż 9,9 m a długi na 7,4 m Allosaurus (YPM 1930) - tylko 6,4 m. Poza tym nie wszystkie żywiące się mięsem teropody miały podobne proporcje ciała (zob. też Mortimer, online C i Harris, online).
Masę holotypu szacuje się na 6-8 t (Coria i Salgado, 1995), 9 t (Mazzetta, 1999), 6,6 t (Seebacher, 2001), 4 t (Coria i Currie, 2002), 6,5 t (średnia z Mazzetta i in., 2004; wyniki od 2,6 do 9,3 t), 6,8 t (Paul, online; Hartman, online 2013B) a nawet niewiarygodnie wysoko - na 13,8 t (Therrien i Henderson, 2007 - zob. wyżej), natomiast wyniki zmniejszone o długość k. udowej (zob. wyżej) to odpowiednio 5,2-7 t, 7,8 t, 5,7 t, 3,5 t, 5,7 t, 5,9 t i 12 t dla Therrien i Henderson (2007).
Fragmentaryczny MUCPv-95 reprezentuje okaz większy o 6,5 % (Hartman, online 2013B) lub 8% (Calvo i Coria, 2000), zatem długość można obliczyć na 13,2-13,5 m (przyjmując dłuższą kość udową i 8%, dalej: A), 12,5-12,85 m (przyjmując krótszą kość udową i 8%, dalej: B), 13-13,3 m (przyjmując dłuższą kość udową i 6,5% dalej: C), 12,4-12,7 m (przyjmując krótszą kość udową i 6,5% dalej: D) (dla Therrien i Henderson, 2007 odpowiednio 13,8 lub 14 m) a masę na (A) 5-11 t (17,4 t dla Therrien i Henderson, 2007), (B) 4,4-9,8 t (15 t dla Therrien i Henderson, 2007), (C) 4,8-10,9 t (16,7 t dla Therrien i Henderson, 2007) lub (D) 4,2-9,4 t (15,4 dla Therrien i Henderson, 2007). Jego czaszka mogła mierzyć 1,65-1,94 m (lub ok. 1,5 m, jeśli ta holotypu była bardzo zbliżona do Tyrannosaurus). Zdaniem Moliny-Pereza i Larramendiego (2019) osobnik ten osiągał 13,2 m długości, 8,5 t masy oraz 3,85 m wysokości w biodrach. Przyjęcie, że fragment czaszki większy o 6,5 lub 8% znamionuje większego także o 6,5 lub 8% osobnika jest wątpliwe, gdyż w miarę wzrostu całego ciała czaszka rosła zapewne bardziej. Folkes (online) podaje, że Omar Lagarda zmierzył kość zębową materiału przypisanego i stwierdził, że okaz MUCPv-95 miał ją większą o 6,6% od holotypu.
Spis gatunków
| Giganotosaurus | Coria i Salgado, 1995 |
| G. carolinii | Coria i Salgado, 1995 |
Bibliografia
Blanco, R.E. & Mazzetta, G.V. (2001) "A new approach to evaluate the cursorial ability of the giant theropod Giganotosaurus carolinii" Acta Palaeontologica Polonica, 46(2), 193-202.
Brochu, C.A. (2003) "Osteology of Tyrannosaurus rex: Insights from a Nearly Complete Skeleton and High-Resolution Computed Tomographic Analysis of the Skull" Memoir (Society of Vertebrate Paleontology)" Society of Vertebrate Paleontology Memoir 7, Joumal of Vertebrate Paleontology, suplement do 22(4), 1-138
Calvo, J.O. & Coria, R.A. (2000) "New specimen of Giganotosaurus carolinii (Coria & Salgado, 1995), supports it as the largest theropod ever found" Gaia, 15, 117-122.
Canale, J.I., Apesteguía, S., Gallina, P.A., Mitchell, J., Smith, N.D., Cullen, T.M., Shinya, A., Haluza, A., Gianechini, F.A., Makovicky, P.J. (2022). "New giant carnivorous dinosaur reveals convergent evolutionary trends in theropod arm reduction". Current Biology doi:10.1016/j.cub.2022.05.057
Canale, J.I., Novas, F.E. & Pol, D. (2014) "Osteology and phylogenetic relationships of Tyrannotitan chubutensis Novas, de Valais, Vickers-Rich and Rich, 2005 (Theropoda: Carcharodontosauridae) from the Lower Cretaceous of Patagonia, Argentina" Historical Biology: An International Journal of Paleobiology. doi:10.1080/08912963.2013.861830
Carrano, M.T., Benson, R.B.J. & Sampson, S.D. (2012) "The phylogeny of Tetanurae (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 10(2), 211-300. doi:10.1080/14772019.2011.630927
Coria, R.A. & Currie, P.J. (2002) "Braincase of Giganotosaurus carolinii (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous of Argentina" Journal of Vertebrate Paleontology, 22(4), 802-811.
Coria, R.A. & Currie, P.J. (2006) "A new carcharodontosaurid (Dinosauria, Theropoda) from the Upper Cretaceous of Argentina" Geodiversitas, 28(1): 71-118.
Coria, R.A. & Salgado, L. (1995) "A new giant carnivorous dinosaur from the Cretaceous of Patagonia" Nature, 377, 225-226.
Dececchi, T.A., Mloszewska, A.M., Holtz, Jr. T.R., Habib, M.B. & Larsson, H.C.E. (2020) "The fast and the frugal: Divergent locomotory strategies drive limb lengthening in theropod dinosaurs" PLoS ONE, 15(5), e0223698. doi:10.1371/journal.pone.0223698
Mazzetta, G. V., P. Christiansen & R. A. Fariña. (2004) "Giants and Bizarres: Body Size of Some Southern South American Cretaceous Dinosaurs" Historical Biology, 16, 71-83.
Paulina-Carabajal, A. & Canale, J.I. (2010) "Cranial endocast of the carcharodontosaurid theropod Giganotosaurus carolinii CORIA & SALGADO, 1995" Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie - Abhandlungen, doi: 10.1127/0077-7749/2010/0100
Paulina-Carabajal, A., & Nieto, M. N. (2020). "Brief comment on the brain and inner ear of Giganotosaurus carolinii (Dinosauria: Theropoda) based on CT scans". Ameghiniana, 57(1), 58-62
Sellers, W.I., Pond, S.B., Brassey, C.A., Manning, P.L. & Bates, K.T. (2017) "Investigating the running abilities of Tyrannosaurus rex using stress-constrained multibody dynamic analysis" PeerJ, 5, e3420. doi:10.7717/peerj.3420
Therrien, F. & Henderson, D.M. (2007) "My theropod is bigger than yours...or not: estimating body size from skull length in theropods" Journal of Vertebrate Paleontology, 27(1), 108-115.
Folkes, online: https://www.thecodontia.com/blog/the-largest-theropod-dinosaur-known-to-science
Harris, online: http://dml.cmnh.org/2007Mar/msg00294.html
Hartman, online 2013A http://www.skeletaldrawing.com/home/giant-theropods-north-vs-south772013
Hartman, online 2013B http://www.skeletaldrawing.com/home/mass-estimates-north-vs-south-redux772013
Paul, online: http://www.gspauldino.com/data.html
Mortimer, online A http://archosaur.us/theropoddatabase/Carnosauria.htm#Giganotosauruscarolinii
Mortimer, online B http://archosaur.us/theropoddatabase/Tyrannosauroidea.html#Tyrannosaurusrex
Mortimer, online C http://dml.cmnh.org/2007Mar/msg00292.html
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Giganotosaurus_skull_reconstruction.png){kind=link}