Hungarosaurus
| Autor: | Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński |
| Korekta: | Tomasz Sokołowski, Kamil Kamiński |
| Hungarosaurus | |
|---|---|
| Długość | 4-4,8 m |
| Masa | 0,65-1,2 t |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | Węgry |
| Czas |
ok. 85,7-83,6 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Prawa kość zębowa hungorozaura. Fot.: Zoltan Csiki-Sava i in. 2015 [1] | |
Wstęp
Hungarozaur to dość bazalny przedstawiciel Nodosauridae. Szczątki tego zwierzęcia znaleziono w późnokredowych (santon) pokładach formacji Csehbánya w pasmie górskim zwanym Lasem Bakońskim na zachodzie Węgier. Wówczas były to tereny równin zalewowych.
Etymologia
Hungar = węgierski, gr. sauros = jaszczur, nazwa gatunkowa na cześć András Tormy, odkrywcy szczątków.
Materiał kopalny i budowa
Hungarozaur jest najbardziej kompletnym dinozaurem pancernym z Europy. Znaleziono siedem osobników (w tym dwa nieopisane) i wiele izolowanych skamielin, w tym należących do młodych. Na holotyp (MTM 2007.26.1.-2007.26.34) składa się ponad 450 kości, w tym m.in. ok. 100 płytek kostnych i fragmentaryczna czaszka. Duża ilość materiału pozwoliła na dokładne poznanie anatomii tego zwierzęcia. Podobnie jak inne opancerzone dinozaury, był roślinożercą, mającym za ochronę pancerz z kostnych płyt oraz kolców. Podobnie jak Minmi miał "przykręgi" (paravertebrae) - poziome płytki kostne, ciągnące się po bokach kręgów, które powstały na skutek kostnienia ścięgien, prawdopodobnie wzmacniające grzbiet i umożliwiające sprawniejszą lokomocję. Dodatkowo charakteryzował się nietypowymi proporcjami kończyn jak na ankylozaura - u Hungarosaurus były stosunkowo długie i mniej więcej jednakowej długości, zarówno przednie jak i tylne. Podobnie jak Struthiosaurus, hungarozaur miał dobrze rozwinięty móżdżek. Być może powiązane to było z lepszą niż u innych ankylozaurów koordynacją ruchów i szybszą lokomocją, co, w powiązaniu z budową anatomiczną (długie, jednakowe kończyny, "przykręgi") wydaje się być hipotezą uzasadnioną (Ősi i in., 2014). Niewykluczone, że ta charakterystyczna cecha w budowie mózgu jest synapomorfią, przemawiającą za bliskim pokrewieństwem tych dwóch rodzajów i przynależnością hungarozaura do Struthiosaurinae, na co wskazuje większość analiz filogenetycznych (zob. Ankylosauria#Kladogramy). Ornamentacja czaszki hungarozaura była dobrze rozinięta już na dość wczesnym etapie życia, co wskazuje na jej rolę w rozpoznawaniu wewnątrzgatunkowym i międzygatunkowym. Ostateczny kształt ozdób był prawdopodobnie wynikiem rozwoju poszczególnych, niezależnych elementów. Zaobserwowano spore róznice w ornamentacji czaszek poszczególnych osobników. Prawdopodobnie jest to związane z ontogenezą, choć nie można też wykluczyć dymorfizmu płciowego lub dużej zmienności osobniczej (Ősi i in., 2021).
Spis gatunków
| Hungarosaurus | Ősi, 2005 |
|---|---|
| H. tormai | Ősi, 2005 |
Bibliografia
Botfalvai, G., Ősi, A. & Mindszenty, A. (2014) "Taphonomic and paleoecologic investigations of the Late Cretaceous (Santonian) Iharkút vertebrate assemblage (Bakony Mts, Northwestern Hungary." Palaeogeogra[hy, Palaeoclimatology, Palaeoecology. doi:10.1016/j.palaeo.2014.09.032
Kirkland, J.I., Alcalá, L., Loewen, M.A., Espílez, E., Mampel, L. & Wiersma, J.P. (2013) "The Basal Nodosaurid Ankylosaur Europelta carbonensis n. gen., n. sp. from the Lower Cretaceous (Lower Albian) Escucha Formation of Northeastern Spain" PLoS ONE 8(12), e80405. doi:10.1371/journal.pone.0080405
Ősi, A. (2005) Hungarosaurus tormai, a new ankylosaur (Dinosauria) from the Upper Cretaceous of Hungary. Journal of Vertebrate Paleontology 25(2):370-383
Ősi, A. & Makádi, L. (2009) "New remains of Hungarosaurus tormai (Ankylosauria, Dinosauria) from the Upper Cretaceous of Hungary: skeletal reconstruction and body mass estimation" Palaontologische Zeitschrift, 83: 227-245.
Ősi, A. & Prondvai, E. (2013) "Sympatry of two ankylosaurs (Hungarosaurus and cf. Struthiosaurus) in the Santonian of Hungary", Cretaceous Research 44: 58–63.
Ősi, A., Pereda Suberbiola, X. & Földes, T. (2014) "Partial skull and endocranial cast of the ankylosaurian dinosaur Hungarosaurus from the Late Cretaceous of Hungary: implications for locomotion" Palaeontologia Electronica, 17.1.1A. [2]
Ősi, A., Magyar, J., Rosta, K. & Vickaryous, M. (2021) "Cranial ornamentation in the Late Cretaceous nodosaurid ankylosaur Hungarosaurus. PeerJ 9:e11010 doi:10.7717/peerj.11010
Paul, G.S. (2024). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.
Thompson, R.S., Parish, J.C., Maidment, S.C.R. & Barrett, P.M. (2011) "Phylogeny of the ankylosaurian dinosaurs (Ornithischia: Thyreophora)" Journal of Systematic Palaeontology DOI:10.1080/14772019.2011.569091
