|
|
| (Nie pokazano 1 pośredniej wersji utworzonej przez tego samego użytkownika) |
| Linia 1: |
Linia 1: |
| − | <small>
| + | Zob. artykuł o [[Ornithomimosauria]] |
| − | {| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
| |
| − | | Autor:
| |
| − | |-
| |
| − | | [[Dawid Mika]], [[Maciej Ziegler]]
| |
| − | |}
| |
| − | </small>
| |
| − | | |
| − | ----
| |
| − | | |
| − | ==[[Słownik#Kladystyka|Nomenklatura]]==
| |
| − | | |
| − | *<u>Ornithomimosauria</u> (Barsbold, 1976)
| |
| − | : >''[[Ornithomimus]] edmontonicus'' ~ ''[[Alvarezsaurus]] calvoi'' (Hu, Hou, Zhang i Xu, 2009)
| |
| − | : <small>Przez przyjęcie tej [[definicji|definicji]] (nie obejmującej jednak typowego ''[[Ornithomimus]] velox'') [[teropod]]y należące do [[Alvarezsauroidea]] (albo [[Maniraptora]], jeśli alwarezzauroidy są maniraptorami) nie będą nazywane ornitomimozaurami. Wcześniejsze definicje, wykluczające z Ornithomimosauria ''[[Troodon]]'' (Osmólska, 1997) i [[Avialae|ptaki]] (Sereno, 1998) tego nie czynią. Wg innej definicji (<''Ornithomimus edmontonicus'' & ''[[Pelecanimimus]] polyodon''; Makovicky, Kobayashi i Currie, 2004; zmodyfikowano z Padian, Hutchinson i Holtz, 1999) do Ornithomimosauria mogą nie należeć niektóre z teropodów powszechnie uważanych za przedstawicieli Ornithomimidae, np. ''[[Archaeornithomimus]]'' ([[Celurozaur#Xu_i_in.2C_2009_.28II.29|Xu i in., 2009]]).
| |
| − | : Czasem zamiast Ornithomimosauria używa się wcześniej zdefiniowanej nazwy '''Arctometatarsalia''' (np. Senter, 2007). [[Takson]] ten utworzył Holtz w 1994 r. i zaliczył do niego - dziś uważane za bliżej ze sobą niespokrewnione - [[celurozaur]]y mające specyficzną budowę śródstopia. Zdefiniował jednak Arctometatarsalia niekompletnie: jako pierwszego teropoda z ''arctometatarsus'' i wszystkich jego potomków, lecz nie podał teropoda, z którym [[apomorfia|apomorficzna]] struktura miała być homologiczna, zakładając z góry [[klad|monofiletyzm]] grupy teropodów z ''arctometatarsus''. Później zmienił definicję na >''Ornithomimus velox'' ~ ''Passer domesticus'' (zmodyfikowano z Holtz, 1996). Według nowszych badań, do tego kladu mogą należeć - poza ornitomimozaurami - tylko alwarezzauroidy (które prawdopodobnie są jednak bliższe ptakom), co zmienia zupełnie zasięg kladu Arctometatarsalia na sprzeczny z pierwotnym założeniem.</small>
| |
| − | *<u>[[Ornithomiminae]]</u> (Marsh, 1890 ''sensu'' Nopcsa, 1923)
| |
| − | : >''[[Ornithomimus]] velox'' ~ ''[[Pelecanimimus]] polyodon'' v ''[[Harpymimus]] okladnikovi'' (zmodyfikowano z Sereno, 1998)
| |
| − | : <small>Zasięg tej rzadko używanej nazwy jest szerszy niż Ornithomimidae, gdyż do tej grupy należy prawdopodobnie ''[[Garudimimus]]'', wykluczony z Ornithomimidae przez późniejszą definicję Sereno. Powoduje to, że do podrodziny należy rodzina, co odwraca hierarchię rang.</small>
| |
| − | *<u>[[Ornithomimidae]]</u> (Marsh, 1890)
| |
| − | : >''[[Ornithomimus]] velox'' ~ ''[[Pelecanimimus]] polyodon'' v ''[[Harpymimus]] okladnikovi'' v ''[[Shenzhousaurus]] orientalis'' v ''[[Garudimimus]] brevipes'' (Sereno, 2005/w druku)
| |
| − | | |
| − | ==Charakterystyka==
| |
| − | [[Plik:Shenzhousaurus.jpg|300px|thumb|right|Szkielet ''[[Shenzhousaurus]]''. Autor: Ville Sinkkonen [http://dinomaniac.deviantart.com/art/Shenzhousaurus-skeletal-117386534].]]
| |
| − | | |
| − | [[Plik:Harpymimus.JPG|300px|thumb|right|Szkielet ''[[Harpymimus]]''. Autor: Jaime Headden [http://www.dinoweb.narod.ru/Ornithomimosauria.htm].]]
| |
| − | | |
| − | [[Plik:Struthiomimus_altus.JPG|300px|thumb|right|Szkielet ''[[Struthiomimus]] altus''. Autor: Nicholas Longrich, 2008.]]
| |
| − | | |
| − | [[Plik:Gallimimus.jpg|300px|thumb|right|Szkielet ''[[Gallimimus]]''. Autor: Scott Hartman [http://www.skeletaldrawing.com/].]]
| |
| − | | |
| − | [[Plik:Pelecanimimus1.jpg|300px|thumb|right|Czaszka ''[[Pelecanimimus]]''. Autor: Ville Sinkkonen [http://dinomaniac.deviantart.com/].]]
| |
| − | | |
| − | Ornitomimozaury to grupa [[celurozaur]]ów. Ich nazwa oznacza ''jaszczury naśladujące ptaki''. Pochodzi ona od nazwy typowego przedstawiciela - ''[[Ornithomimus]]'' - i odnosi się do niezwykłego podobieństwa między tymi dinozaurami a współczesnymi nielotami. Były to jedne z najszybszych dinozaurów, których prędkość oszacowano na ok. 60 km/h (Thulborn, 1990).
| |
| − | | |
| − | ===Filogeneza; Ornithomimidae===
| |
| − | Ornitomimozaury są jedną z bardziej [[bazalny]]ch grup celurozaurów - należą do Maniraptoriformes i są [[takson siostrzany|taksonem siostrzanym]] [[Maniraptora]].
| |
| − | | |
| − | W ciągu lat utworzono wiele podgrup ornitomimozaurów, ale powszechnie używana jest tylko Ornithomimidae - grupująca zaawansowanych przedstawicieli omawianego [[klad]]u, u których występuje ''[[arctometatarsus]]''.
| |
| − | | |
| − | ===Budowa===
| |
| − | Ornitomimozaury, mimo pazurów na kończynach przednich i długiego, typowo gadziego ogona przypominały pokrojem współczesne duże, nielotne bezgrzebieniowce - jak strusie czy emu. Podobieństwa te wynikają oczywiście z [[konwergencja|konwergencji]] i są przystosowaniem do podobnego trybu życia. Ornitomimozaury, podobnie jak wspomniane wyżej ptaki, miały długą szyją z małą głową oraz bardzo długie, silne kończyny tylne. Stopy tych dinozaurów były długie i wyposażone w krótkie, mocne palce zakończone pazurami. Przednie kończyny również były długie i wysmukłe, a kończyły się ostrymi pazurami. U [[deinocheirus|deinocheira]] - prawdopodobnie [[bazalny|bazalnego]] ornitomimozaura - miały one aż 2,5 m długości, co jest rekordem wśród nieptasich teropodów. Wszystkie kości śródręcza były mniej więcej równej długości (istnieje kilka wyjątków). Mózgi ornitomimozaurów były - jak na [[teropod]]y - duże, jednak nie musi to świadczyć o sporej inteligencji - pojawiają się sugestie, że ich mózgi powiększyły się w celu lepszej koordynacji ruchów podczas szybkiego biegu. Ponadto do samej analizy obrazu z wielkich oczu (mogących świadczyć o nocnym trybie życia) potrzebne są duże receptory odpowiedzialne za wzrok. Bazalne ornitomimozaury miały zęby, a ich wczesny przedstawiciel - [[pelecanimimus|pelekanimim]] - miał ich najwięcej spośród teropodów. W trakcie ewolucji doszło do ich redukcji, czego przykładem jest np. [[harpymimus|harpymim]] mający je wyłącznie w kości zębowej, i to tylko na jej przodzie. Uwieńczeniem tego trendu były bezzębne dzioby najbardziej zaawansowanych spośród tych dinozaurów. Ogony były dość długie i umożliwiały utrzymanie równowagi podczas szybkiego biegu.
| |
| − | | |
| − | ===Dieta===
| |
| − | To, czym żywiły się ornitomimozaury, pozostaje niepewne: mogły być mięsożerne, roślinożerne lub wszystkożerne.
| |
| − | | |
| − | U [[bazalny|bazalnego]], europejskiego [[pelecanimimus|pelekanimima]] znaleziono ponad 200 drobnych zębów. Ponadto obok jego szczątków znaleziono odcisk wydatnego płatu skóry, tworzącego za życia zwierzęcia charakterystyczną torbę podobną do tej występujące u dzisiejszego pelikana. Sugeruje się, że pelekanim brodził wśród mokradeł, łapiąc ryby, które później gromadził we wspomnianym worku. Według nieopublikowanych danych rybami żywił się nieopisany ornitomimid z Mongolii, gdyż w miejscu żołądka odnaleziono kręgi ryby (Kobayashi i in., 2010). Powierzchnia pelekanimima ciasno upakowanych zębów mogła funkcjonować jak ostrze, przydatne do ścinania roślin. Ostry brzeg żuchwy charakteryzował zaawansowane ornitomimozaury. Pewien zaliczony do [[gallimimus|galima]] okaz ma liczne rogowe grzebienie, wskazujące na odcedzanie pokarmu z wody - podobne występują dzisiaj u kaczek (Norell i in., 2001), lecz zostało to podważone - mogły to być ślady po rowkach na dziobie (Barrettt, 2005). Dodatkowo przesunięte do przodu nozdrza przeczą temu przypuszczeniu. Kilka cech wskazuje, że ten okaz reprezentuje on naprawdę nowy rodzaj ornitomimozaura, którego Tomasz Singer w artykule o ziemnowodnych dinozaurach ochrzcił nazwą "Phaenicopterygomimus", czyli naśladujący flaminga. Pyski azjatyckich ornitomimidów były szersze i zaokrąglone a amerykańskich - wąskie i ostro zakończone, co wiąże się prawdopodobnie ze zwyczajami żywieniowymi - te drugie zapewne były bardziej wybredne - zakładając, że jadły rośliny. Łapy ornitomimozaurów - szczególnie zaawansowanych były kiepsko przystosowane do chwytania zdobyczy. Osborn zasugerował, że długie, przypominające te występujące dzisiaj u leniwca kończyny przednie służyły do rozgarniania gałęzi podczas żerowania na roślinach. Późniejsze badania potwierdziły jego wnioski. Duża ilość tych zwierząt odkrytych w Ameryce Północnej i Azji jest zgodna z zaobserwowanym wzorem, w którym roślinożercy znacznie przewyższają liczebnością mięsożerców. Często mówi się o wszystkożerności ornitomimozaurów. Faktycznie czaszki i dzioby wielu tych teropodów przypominały te występujące u współczesnych dużych nielotów, które włączają do swojej diety zarówno pokarm pochodzenia zwierzęcego (np. jaszczurki) jak i rośliny. Lambert uznał, że gigantyczne, mierzące 2,5 metra kończyny [[deinocheirus|deinocheira]] uzbrojone w wielkie pazury służyły do atakowania innych dinozaurów i były zdolne rozpruć podbrzusze zauropoda. Jednak Gregory S. Paul twierdzi, że były one za tępe do zadawania tak groźnych obrażeń. Kanadyjski paleontolog Dale Russel zasugerował, że [[dromiceiomimus|dromicejomim]] - jeden z najbardziej zaawansowanych ornitomimozaurów - był mięsożercą, który nie gardził jajami innych dinozaurów oraz małymi zwierzętami, które wygrzebywał z nor. Jak na razie kwestia diety ornitomimozaurów pozostaje nierozwiązana.
| |
| − | | |
| − | ===Zachowania stadne===
| |
| − | Znaleziono dowody na zachowania stadne ornitomimozaurów. W jednym miejscu odkryto szkielety 26 [[sinornithomimus|sinornitomimów]] - młodych osobników w różnym wieku. Zginęły one najprawdopodobniej w wysychającym jeziorze na brzegu jeziora lub sadzawki. Wszystko wskazuje na to, że zginęły w tym samym czasie.
| |
| − | | |
| − | | |
| − | ==Wymiary==
| |
| − | ~1,5 m (''[[Shenzhousaurus]]'') <<< 15,5-17 m (''[[Deinocheirus]]'')
| |
| − | | |
| − | | |
| − | Ornitomimozaury były zróżnicowane pod względem rozmiarów. Nie było wśród nich prawdziwych mikrusów, a około 8 m długości osiągały ''[[Gallimimus]]'' i ''[[Beishanlong]]'' (ten drugi był masywniejszy i w dodatku odnaleziony osobnik nie zakończył jeszcze wzrostu). Najmniejsze były najstarsze formy - ''[[Shenzhousaurus]]'' i większy ''[[Pelecanimimus]]'', choć żyły wśród nich już formy większe, 4-5 metrowe (''[[Harpymimus]]'').
| |
| − | | |
| − | Tajemniczy, późnokredowy ''[[Deinocheirus]]'' był prawdopodobnie jednym z największych [[teropod]]ów - dorównywały mu tylko niektóre [[spinozauryd]]y. Porównania długości kości kończyn przednich z innymi ornitomimozaurami wskazują, że okaz typowy miał ok. 12-13 m długości, co zgadza się z twierdzeniem Osmólskiej i Roniewicz (1970), które piszą, że wymiary kości łopatkowo-kruczej i żeber wskazują na rozmiary, jakie miał największy ''[[Tyrannosaurus]]''. ''Deinocheirus'' był też najwyższym z teropodów - długość kończyn tylnych została oszacowana na ok. 3,3-3,6 m (Senter i Robins, 2010). W zbiorach Wydziału Geologii UW znajduje się prawie kompletna kość łokciowa ''Deinocheirus'', należąca do osobnika większego o około 30% (Singer, prywatna wiadomość), co daje ok. 15,5-17 m długości!
| |
| − | | |
| − | | |
| − | ==Kiedy==
| |
| − | ~ 160 Ma -> 65,5 Ma
| |
| − | | |
| − | najstarsze:
| |
| − | : ??''[[Haplocheirus]]'' 161-158 Ma
| |
| − | : ''[[Kinnareemimus]]'' ?140-?130 Ma
| |
| − | : ''[[Pelecanimimus]]'' 130-125 Ma
| |
| − | : ''[[Shenzhousaurus]]'' 130-125 (?136-?120) Ma
| |
| − | | |
| − | najmłodsze:
| |
| − | : m.in. ''[[Struthiomimus]]'' 78-65 Ma
| |
| − | | |
| − | | |
| − | Ornitomimozaury pojawiły się już w [[jura|jurze]] - na co wskazuje ich pozycja w [[filogeneza|filogenezie]] [[teropod]]ów - lecz właściwie znane są dopiero od wczesnej [[kreda|kredy]]. Czasem za ornitomimozaura uznaje się późnojurajskiego (wczesny [[oksford]], 161-158 Ma) ''[[Haplocheirus]]'' ([[Coelurosauria#Lee_i_Worthy.2C_2011|Lee i Worthy, 2011]]), zaliczanego przeważnie do [[alwarezzauroid]]ów. Środkowojurajski ''[[Proceratosaurus]]'' ([[baton]], 166-164 Ma) może być ich przedstawicielem, jednak jest to bardzo wątpliwe (Choiniere i in., 2010), podobnie jak w przypadku ''[[Nqwebasaurus]]'' (berias-walanżyn, 146-133 Ma; [[Coelurosauria#Xu_i_in.2C_2009_.28II.29|Xu i in., 2009]]).
| |
| − | | |
| − | Prawdopodobnie najstarszym znanym ornitomimozaurem jest ''[[Kinnareemimus]]'' ([[walanżyn]]-[[hoteryw]], 140-130 Ma lub później - ?[[barrem]], 130-125 Ma). Jest on zaskakująco zaawansowany: analiza wykonana przez A. Cau (online [http://theropoda.blogspot.com/2009/05/kinnareemimus-buffetaut-et-al-2009.html]) wykazała, że jest bardziej [[zaawansowany]] od późniejszego [[harpymimus|harpymima]] oraz [[garudimimus|garudima]] i bliżej spokrewniony z ornitomimidami, choć Mortimer (online [http://home.comcast.net/~eoraptor/Ornithomimosauria.htm#Ginnareemimus]) wskazuje, że może być on przedstawicielem jakieś innej grupy - szczególnie [[Alvarezsauroidea]]. Pozostałe ornitomimozaury z wczesnej kredy są dość prymitywne. Z hoterywu-barremu (136-125 Ma) Francji pochodzą nieopisane (Allain i in., 2011) szczątki nowego gatunku ornitomimozaura (łącznie 8 osobników, od młodych do dorosłychu).
| |
| − | | |
| − | Do końca mezozoiku dotrwali głównie zaawansowani przedstawiciele Ornithomimidae. Formy [[bazalny|bazalne]] wymarły wcześniej - prawdopodobnie z wyjątkiem [[deinocheirus|deinocheira]].
| |
| − | | |
| − | | |
| − | ==Gdzie==
| |
| − | Laurazja (Ameryka Płn., Azja, Europa)
| |
| − | | |
| − | | |
| − | Ojczyzną ornitomimozaurów - tak jak pozostałych [[celurozaur]]ów - prawdopodobnie jest Azja. Tam odkryto wiele [[bazalny]]ch przedstawicieli, dających wiele informacji o ich genezie. We wczesnej kredzie zasiedliły także Europę i Amerykę Północną - choć szczątki z tego drugiego kontynentu pozostają nieopisane.
| |
| − | | |
| − | | |
| − | ==[[Kladogram]]y==
| |
| − | | |
| − | ===[[Coelurosauria#Kladogramy|Zob. artykuł o Coelurosauria - Kladogramy]]===
| |
| − | | |
| − | ===Kobayashi i Barsbold, 2004===
| |
| − | [[Plik:Kobayashi_i_Barsbold,_2004.jpg]]
| |
| − | | |
| − | [[Kladogram]] z Kobayashi i Barsbold, 2004 (opublikowany w Kobayashi i Barsbold, 2005; na podstawie Kobayashi i Lü, 2003 ze zmianami).
| |
| − | | |
| − | ===Xu L. i in., 2011===
| |
| − | [[Plik:Xu_L._i_in.,_2011.jpg]]
| |
| − | | |
| − | Kladogram z Xu L. i in., 2011 (na podstawie Kobayashi i Lü, 2003 z nowymi cechami, dodaniem ''[[Beishanlong]]'' i ''[[Qiupalong]]'' oraz usunięciem ''[[Dromiceiomimus]]'').
| |
| − | | |
| − | ==Dowiedz się więcej==
| |
| − | * o bazalnych ornitomimozaurach:
| |
| − | : ''[[Beishanlong]]'', ''[[Deinocheirus]]'', ''[[Garudimimus]]'', ''[[Harpymimus]]'', (?)''[[Kinnareemimus]]'', ''[[Pelecanimimus]]'', "[[Sanchusaurus]]", ''[[Shenzhousaurus]]''
| |
| − | | |
| − | * i ornitomimidach:
| |
| − | : ''[[Anserimimus]]'', ?''[[Archaeornithomimus]]'', (''[[Coelosaurus]]''), ''[[Dromiceiomimus]]'', ''[[Gallimimus]]'', "[[Orcomimus]]", ''[[Ornithomimus]]'', ''[[Qiupalong]]'', ''[[Sinornithomimus]]'', ''[[Struthiomimus]]''
| |
| − | | |
| − | ==Bibliografia==
| |
| − | <small>Publikacje naukowe:
| |
| − | | |
| − | Agnolin, F.L., Ezcurra, M.D., Pais, D.F. & Salisbury, S.W. (2010) "A reappraisal of the Cretaceous non-avian dinosaur faunas from Australia and New Zealand: evidence for their Gondwanan affinities" Journal of Systematic Palaeontology 8, 257-300. DOI: 10.1080/14772011003594870
| |
| − | | |
| − | Barrett, P. M. (2005) The diets of ostrich dinosaurs (Theropoda: Ornithomimosauria) Palaeontology 48(2) 347-358. doi: 10.1111/j.1475-4983.2005.00448.x
| |
| − | | |
| − | Choiniere, J.N., Clark, J.M., Forster, C.A. & Xu, X. (2010) "A basal coelurosaur (Dinosauria: Theropoda) from the Late Jurassic (Oxfordian) of the Shishugou Formation in Wucaiwan, People's Republic of China" Journal of Vertebrate Paleontology, 30(6), 1773-1796. doi: 10.1080/02724634.2010.520779
| |
| − | | |
| − | Kobayashi, Y. & Barsbold, R. (2005) "Reexamination of a primitive ornithomimosaur, Garudimimus brevipes Barsbold, 1981 (Dinosauria: Theropoda), from the Late Cretaceous of Mongolia" Canadian Journal of Earth Sciences, 42, 1501–1521.
| |
| − | | |
| − | Lee, M.S.Y. & Worthy, T.H. (2011) "Likelihood reinstates Archaeopteryx as a primitive bird" Biology Letters. doi: 10.1098/rsbl.2011.0884
| |
| − | | |
| − | Longrich, N. (2008) "A new, large ornithomimid from the Cretaceous Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada: Implications for the study of dissociated dinosaur remains" Palaeontology, 54(1), 983-996.
| |
| − | | |
| − | Mateus, O., Dyke, G.J., Motchurova-Dekova, N., Kamenov, G.D. & Ivanov, P. (2010) "The first record of a dinosaur from Bulgaria" Lethaia 43, 88-94. DOI: 10.1111/j.1502-3931.2009.00174.x
| |
| − | | |
| − | Osmólska, H. & Roniewicz, E. (1970) "Deinocheiridae, a new family of theropod dinosaurs" Palaeontologia Polonica, 21, 5-19.
| |
| − | | |
| − | Senter, P. & Robins, H.J. (2010) "Hip heights of the gigantic theropod dinosaurs Deinocheirus mirificus and Therizinosaurus cheloniformis, and implications for museum mounting and paleoecology" Bulletin of the Gunma Museum of Natural History, 14, 1-10.
| |
| − | | |
| − | Xu, X., Clark, J.M., Mo J., Choiniere, J., Forster, C.A., Erickson, G.M., Hone, D.W.E., Sullivan, C., Eberth, D.A., Nesbitt, S., Zhao, Q., Hernandez, R., Jia, C., Han, F. & Guo, Y. (2009) "A Jurassic ceratosaur from China helps clarify avian digital homologies" Nature, 459, 940-944.
| |
| − | | |
| − | Xu, L., Kobayashi, Y., Lü, J., Lee, Y.-N., Liu, Y., Tanaka, K., Zhang, X., Jia, S. & Zhang, J. (2011) "A new ornithomimid dinosaur with North American affinities from the Late Cretaceous Qiupa Formation in Henan Province of China" Cretaceous Research, 32(2), 213-222. doi:10.1016/j.cretres.2010.12.004
| |
| − | | |
| − | Inne:
| |
| − | | |
| − | Allain, R., Vullo, R., Leprince, A., Neraudeau, D. & Tournepiche, J.-F. (2011) "An ornithomimosaur-dominated bonebed from the Early Cretaceous of southwestern France" SVP 2011 Program and Abstracts Book, 61 [abstrakt]
| |
| − | | |
| − | Kobayashi, Y., Lee, Y.-N., Lu, J., Ryan, M. & Currie, P. (2010) "A nearly comolete skeleton od a new ornithomimid from the Nemegt Formation of Mongolia" Society of Vertebrate Paleontology Seventienth Anniversary Meeting Program and Abstracts Book, 116A [abstrakt]
| |
| − | | |
| − | http://palaeoblog.blogspot.com/2008/11/gobi-2008-deinocheirus.html </small>
| |
| | | | |
| | [[Kategoria:Coelurosauria]] | | [[Kategoria:Coelurosauria]] |
