Dacentrurus
| Autor: | Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński, Kamil Kamiński |
| Korekta: | Tomasz Singer, Daniel Madzia, Tomasz Skawiński,Paweł Konarzewski |
| Dacentrurus (dacentrur) | |
|---|---|
| Długość | 7-8 (10?) m |
| Masa | 3-5 t |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | Wielka Brytania - hrabstwo Wilt
Hiszpania - Teruel i Walencja (formacja Villar del Arzobispo) Francja - Normandia (formacja Argiles d’Octeville) ? Portugalia - Lizbona i Leiria |
| Czas |
154-145 (-142?) Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja przyżyciowa Dacentrurus. Autor: Connor Ashbridge [1] | |
Wstęp
Dacentrurus to duży stegozauryd znany z późnej jury i być może wczesnej kredy z terenów Europy. Jest to pierwszy znaleziony przedstawiciel Stegosauria, a jego poprzednia nazwa - Omosaurus, okazała się być zajęta przez fitozaura. Dacentrurus wciąż pozostaje słabo znany.
Materiał kopalny
Holotyp (NHMUK OR 46013) pochodzi z Anglii - hrabstwo Wilt (osady Kimmeridge Clay). Są to 3 kręgi szyjne, 16 grzbietowych i 11 ogonowych, kości: ramienna, promieniowa, łokciowa, śródręcza, blok biodrowo-krzyżowy, kości kulszowe i łonowe, kość udowa (>1,2 m), piszczel, kość piętowa, kości śródstopia, płyta i kolec ogonowy.
Odnalezione szczątki zaliczone do Dacentrurus z kimerydu, wczesnego tytonu i tytonu-berriasu (156-140 Ma) z Francji i Portugalii są zbyt fragmentaryczne, aby określić przynależność gatunkową, a nawet rodzajową. Zostały więc przedzielone przez Maidment i in. (2008) do Dacentrurus sp.
Nieco bardziej kompletny materiał z Portugalii różni się nieznacznie od holotypu dacentrura i pochodzi z młodszych osadów (wczesny berrias - 145-142 Ma), lecz zdaniem Maidment i in. (2008) jest zbyt niekompletny aby nazwać nowy gatunek. Łącznie znaleziono tam 5 osobników.
O innych szczątkach Dacentrurus z Hiszpanii wspominają również Cobos i in. (2010), zaś z Portugalii - Escaso i in. (2007).
Sánchez-Fenollosa i in. (2022) wspominają o nowym materiale kopalnym należący do D. armatus z terenów Hiszpanii. Składa się on z czterech kręgów ogonowych (MAP-4682, MAP-4680, MAP-4683 i MAP-4681). Ten sam zespół badaczy oznaczył materiał kopalny z Walencji jako cf. Dacentrurus sp. Stanowi on dwa łuki neuralne kręgów ogonowych (MPA D-108 i MPA D-109) i pięć trzonów kręgów ogonowych (MPA D-114, MPA D-111, MPA D-112, MPA D-115 i MPA D-113) ze stanowiska kopalnego Cañada París oraz dwa trzony kręgów ogonowych (MPA-653 i MPA-1086) z Alpuente.
Sánchez-Fenollosa i in. (2024) opisali dość kompletny okaz Dacentrurus obejmujący niemalże kompletną serię kręgów grzbietowych, kręgi ogonowe oraz kości szkieletu obwodowego (CT-28). Zdaniem naukowców do omawianego rodzaju powinien być również przypisany materiał kopalny Miragaia. Zobacz więcej: Miragaia#Synonim Dacentrurus?.
Sánchez-Fenollosa i Cobos (2025) opisali nową, niekompletną czaszkę dacentrura (MAP-9029) oraz środkowy kręg szyjny (MAP-9030)z terenu Hiszpanii. Badacze wspominają również o innym, jeszcze niewypreparowanym materiale pozaczaszkowym.
Budowa i wymiary
Dacentrurus to jeden z największych znanych europejskich stegozaurów. Od swoich kuzynów różnił się budową kości krzyżowej. Trzony przednich kręgów ogonowych były masywne, a krótkie wyrostki kolczyste miały masywne, zaokrąglone szczyty. Posiadał on zapewne podwójny rząd niewielkich, trójkątnych kolców na grzbiecie i cztery pary kolców na ogonie, podobnie jak np. Kentrosaurus. Dysponował także typowym groźną bronią na końcu ogona tzw. thagomizer. Były to cztery ostre kolce służące do obrony przed wielkimi drapieżnikami, jak Allosaurus czy Torvosaurus. Jego kończyny przednie były dość długie w porównaniu do tylnych (Galton, 1991).
Wbrew temu co można przeczytać w wielu książkach, Dacentrurus był jednym z największych stegozaurów - osiągał 7-8 m długości (Galton i Upchurch, 2004; Naish i Martill, 2007; Paul, 2010) a niektóre pozostałości z Kimmeridge Clay wskazują na ok. 10 m (Naish, online), o ile do niego należą, być może chodzi o holotyp.
Pozycja filogenetyczna
Wcześniejsze analizy kladystyczne wskazują, że Dacentrurus jest najbardziej bazalnym przedstawicielem Stegosauridae i jako jedyny wśród nich nie należy do Stegosaurinae. Jednak najnowsze analizy (Mateus i in., 2009; Maidment, 2010), uwzględniające jego takson siostrzany Miragaia, wykazały, że Dacentrurus jest zaawansowanym stegozaurydem. Dla opisywanego rodzaju i najbliższych kuzynów został zdefiniowany klad Dacentrurinae w 2009 roku przez Mateusa i współautorów. Zafaty i in. (2024) za członków tego kladu uważają Thyreosaurus, Adratiklit oraz Dacentrurus. Sánchez-Fenollosa i Cobos (2025) za dacentruryna uważają również Alcovasaurus i Kentrosaurus.
Etymologia
Nazwa Dacentrurus odnosi się do jego opancerzenia - dużych kolców ogonowych; z greki: da- (bardzo) + kentron (ostroga, kolec) + oura (ogon). Epitet gatunkowy (armatus) zapewne także się z wiąże z jego uzbrojeniem.
Spis gatunków
| Dacentrurus | Lucas, 1902 | |
| = "Omosaurus" | Owen, 1875 | (zajęta Leidy, 1856) |
| =Dacentrurosaurus | Hennig, 1925 | |
| ?= Miragaia | Mateus, Maidment i Christiansen, 2009 | |
| D. armatus | (Owen, 1875) Lucas, 1902 | |
| = "Omosaurus" armatus | Owen, 1875 | |
| =Stegosaurus armatus | (Owen, 1875) Lydekker, 1890 | |
| =Omosaurus lennieri | Nopcsa, 1911 | |
| =Dacentrurosaurus armatus | (Owen, 1875) Hennig, 1925 | |
| D. hastiger | (Owen, 1877) Hennig, 1915 | nomen dubium |
| = "Omosaurus" hastiger | Owen, 1877 | |
| =Stegosaurus hastiger | (Owen, 1877) Lydekker, 1890 | |
| D. phillipsi | (Seeley, 1893) Hennig, 1915 | nomen dubium |
| = "Omosaurus" phillipsi | Seeley, 1893 | |
| D. durobrivensis | (Hulke, 1877) Hennig, 1915 | =Lexovisaurus durobrivensis |
| ? = Miragaia longicollum | Mateus, Maidment i Christiansen, 2009 | |
| ?= Dacentrurus longicollum | (Mateus, Maidment i Christiansen, 2009) Raven i Maidment, 2017 |
Bibliografia
Cobos, A. & Gascó, F. (2013) "New vertebral remains of the stegosaurian dinosaur Dacentrurus from Riodeva (Teruel, Spain)" Geogaceta, 53, 17-20
Cobos, A., Royo-Torres, R., Luque, L., Alcala, L. & Mampel, L., (2010) "An Iberian stegosaurs paradise: The Villar del Arzobispo Formation (Tithonian–Berriasian) in Teruel (Spain)" Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 293 (1-2), 223-236. doi:10.1016/j.palaeo.2010.05.024
Costa, F., Mateus, O. (2019) “Dacentrurine stegosaurs (Dinosauria): A new specimen of Miragaia longicollum from the Late Jurassic of Portugal resolves taxonomical validity and shows the occurrence of the clade in North America.” PLoS ONE 14(11): e0224263. [[2]].
Galton, P. M. (1991). "Postcranial remains of the stegosaurian dinosaur Dacentrurus from the Upper Jurassic of France and Portugal". Geologica et Palaeontologica, 25, 299-327.
Galton, P.M. & Upchurch, P. (2004) "Stegosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. (ed) "The Dinosauria (2nd edition)" University of California Press, Berkeley, 343-362.
Maidment, S.C.R., Norman, D.B., Barrett, P.M., & Upchurch, P. (2008) "Systematics and phylogeny of Stegosauria (Dinosauria: Ornithischia)" Journal of Systematic Palaeontology, 6(4), 367-407. doi:10.1017/S1477201908002459
Maidment, S.C.R. (2010) "Stegosauria: a historical review of the body fossil record and phylogenetic relationships" Swiss Journal of Geosciences, 103(2), 199-210. doi: 10.1007/s00015-010-0023-3
Mateus, O., Maidment, S.C.R. & Christiansen, N.A. (2009) "A new long-necked 'sauropod-mimic' stegosaur and the evolution of the plated dinosaurs" Proceeding of the Royal Society B 276, 1663, 1815-1821. doi: 10.1098/rspb.2008.1909
Naish, D. & Martill, D. M. (2007) "Dinosaurs of Great Britain and the role of the Geological Society of London in their discovery: basal Dinosauria and Saurischia" Journal of the Geological Society, London, 164, 493-510.
Naish, online: http://dml.cmnh.org/2000Aug/msg00427.html
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford
Sánchez-Fenollosa, S., Suñer, M., & Cobos, A. (2022). "New Fossils of Stegosaurs from the Upper Jurassic of the Eastern Iberian Peninsula (Spain)". Diversity, 14(12), 1047. doi:10.3390/d14121047
Sánchez-Fenollosa, S., & Cobos, A. (2025). "New insights into the phylogeny and skull evolution of stegosaurian dinosaurs: An extraordinary cranium from the European Late Jurassic (Dinosauria: Stegosauria)". Vertebrate Zoology 75: 165-189. doi:10.3897/vz.75.e146618
Sánchez-Fenollosa, S., Escaso, F., & Cobos, A. (2024). "A new specimen of Dacentrurus armatus Owen, 1875 (Ornithischia: Thyreophora) from the Upper Jurassic of Spain and its taxonomic relevance in the European stegosaurian diversity". Zoological Journal of the Linnean Society, zlae074. doi:10.1093/zoolinnean/zlae074
http://www.dinosauria.com/dml/names/dinod.htm
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dacentrurus_armatus.png){kind=link}