Nanosaurus

Autor:	Dawid Mika
Korekta:	Marcin Szermański, Kamil Kamiński

---

Nanosaurus (nanozaur)
Długość	do 2,2 m
Wysokość	do 30 kg
Dieta	roślinożerny
Miejsce	USA - Kolorado, być może Wyoming (formacja Morrison))
Czas	Trias 252 Jura 201,4 Kreda 143,1 66 ok. 154-150 Ma późna jura (kimeryd)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Neornithischia
Zrekonstruowany szkielet nanozaura. Fot. FunkMonk [1]

Wstęp

Nanozaur to prawdopodobnie nieważny rodzaj małego przedstawiciela Neornithischia, który żył pod koniec jury na terenach Ameryki Północnej. Nazwa rodzajowa tego zwierzęcia odnosi się do jego niewielkich rozmiarów (Marsh uznał go za najmniejszego znanego dorosłego dinozaura). Zapewne był zwinnym, szybko biegającym, roślinożernym zwierzęciem.

Gatunki

Nanosaurus agilis

Status: ?nieważny.

Czas występowania: 155-150 Ma (kimeryd, późna jura).

Miejsce występowania: formacja Morrison, Garden Park, Kolorado i być może Wyoming (USA).

Materiał kopalny: niekompletny szkielet oznaczony jako YPM 1913 zawierający między innymi kość zębową, kość łonową, kości udowe, piszczel i strzałkę. .

Nanosaurus agilis to gatunek typowy rodzaju Nanosaurus. Został on opisany przez Marsha w 1877 roku. W 2018 r. Carpenter i Galton opisali nowy okaz, bardzo podobny do holotypu Nanosaurus agilis. Jednocześnie budowa dolnej szczęki bardzo przypomina Othnielosaurus i Drinker. Na tej podstawie cytowani autorzy uznali Nanosaurus agilis za starszy synonim otnielozaura i drinkera, a także Nanosaurus rex, Othnielia rex i Laosaurus consors. Z wnioskami tymi zgodzili się m.in. Herne i in. (2019). Barrett i Maidment (2025) uznali wszystkie te takosny za nomina dubia, wskazując na brak autapomorfii i cech charakterystycznych w zachowanym materiale kopalnym.

Nanosaurus rex

Status: nieważny (= ?Othnielia rex, nomen dubium).

Czas występowania: 155-150 Ma (kimeryd, późna jura).

Miejsce występowania: formacja Morrison, Garden Park, Kolorado (USA).

Materiał kopalny: kompletna kość udowa (YPM 1915).

Przez długi czas gatunek ten nie budził większego zainteresowania, aż Peter Galton w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych przebadał wiele "hypsilofodontów". Stwierdził, że Nanosaurus rex reprezentuje naprawdę nowy rodzaj ornitopoda, któremu nadał nazwę Othnielia. W 2007 r. ten sam badacz ponownie przebadał ornitopody z formacji Morrison i stwierdził, że holotyp otnieli nie jest diagnostyczny, a więc jest ona nomen dubium.

W 1977 Galton opisał szkielet oznaczony jako BYU ESM 163. Jego zdaniem należał do Nanosaurus (?) rex. Nie zawierał on ogona, czaszki oraz "dłoni", które zostały zniszczone przez innych kolekcjonerów przed dokonaniem opisu. Wspomniany wyżej badacz w 2007 r. zasugerował jakoby należał on do opisanego na podstawie niediagnostyczych skamielin Laosaurus consors, którego z tego powodu przeniósł do oddzielnego rodzaju Othnielosaurus. Jak wspomniano wyżej, w 2018 r. Carpenter i Galton uznali ten gatunek za młodszy synonim Nanosaurus agilis. Zob. też Othnielosaurus#Historia taksonu.

Nanosaurus victor

Status: (?)ważny (jako Hallopus victor)

Miejsce występowania: ?

Czas występowania: ?

Materiał kopalny: ?

Synonim Hallopus victor - małego, lądowego krokodylomorfa.

Klasyfikacja

Marsh opisując nanozaura zaliczył go do nowej rodziny Nanosauridae. Obecnie jednak nie używa się jej. Galton (1977) uznał wspomnianego tu dinozaura za "fabrozauryda", ale w 2007 r. zaklasyfikował go jako bazalnego ornitopoda. Inni badacze zgadzali się z drugą wspomnianą hipotezę lub twierdzą, że nanozaur to prymitywny dinozaur ptasiomiedniczny o niepewnym pokrewieństwie. Co ciekawe kości udowe Nanosaurus agilis wykazują pewne podobieństwa do tych występujących u heterodontozaurydów. Obecnie uważa się, że był to bazalny przedstawiciel Neornithischia, nienależący do ornitopodów.

Paleoekologia

Zob. Allosaurus#Paleoekologia.

Spis gatunków

Nanosaurus	Marsh, 1877	nomen dubium
Nanosaurus agilis	Marsh, 1877	nomen dubium
= ?Nanosaurus rex	Marsh, 1877	nomen dubium
= ?'Othnielia rex	(Marsh, 1877) Galton, 1977
= ??Drinker nisti	Bakker, Galton, Siegwarth & Filla, 1990
= ?Laosaurus consors	Marsh, 1894
= Othnielia consors	(Marsh, 1894) Galton, 1977
= ?Othnielosaurus consors	(Marsh, 1894) Galton, 2006
Nanosaurus victor	Marsh, 1877	= Hallopus victor (archozauromorf (krokodylomorf) nienależący do Dinosauria)

Bibliografia

Bakker, R.T.; Galton, P.M.; Siegwarth, J.; Filla, J. (1990). "A new latest Jurassic vertebrate fauna, from the highest levels of the Morrison Formation at Como Bluff, Wyoming. Part IV. The dinosaurs: A new Othnielia-like hypsilophodontoid". Hunteria. 2 (6): 8–14.

Barrett, P.M. & Maidment, S.C.R. (2025). "A Review of Nanosaurus agilis Marsh and Other Small-Bodied Morrison Formation “Ornithopods". Bulletin of the Peabody Museum of Natural History, 66(1):25-50. doi:10.3374/014.066.0102.

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853

Carpenter, K., Galton, P.M, (2018). "A photo documentation of bipedal ornithischian dinosaurs from the Upper Jurassic Morrison Formation, USA". Geology of the Intermountain West. 5: 167–207.

Galton, P.M.; Jensen, J.A. (1973). "Skeleton of a hypsilophodontid dinosaur (Nanosaurus (?) rex) from the Upper Jurassic of Utah". Brigham Young University Geology Series. 20: 137–157.

Galton, P.M. (1977). "The Upper Jurassic dinosaur Dryosaurus and a Laurasia-Gondwana connection in the Upper Jurassic", Nature 268(5617): 230-232.

Galton, P. M. (2007). "Teeth of ornithischian dinosaurs (mostly Ornithopoda) from the Morrison Formation (Upper Jurassic) of the western United States". W: Carpenter, Kenneth (ed.). Horns and Beaks: Ceratopsian and Ornithopod Dinosaurs. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press. 17–47.

Herne, M.C., Nair J.P., Evans A.R. & Tait A.M. (2019) "New small-bodied ornithopods (Dinosauria, Neornithischia) from the Early Cretaceous Wonthaggi Formation (Strzelecki Group) of the Australian-Antarctic rift system, with revision of Qantassaurus intrepidus Rich and Vickers-Rich, 1999". Journal of Paleontology 93 (3); 543-584 doi:10.1017/jpa.2018.95.

Holtz, T. (2012) "Dinosaurs" (suplement) [[2]]

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.