Neuquensaurus: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Spis gatunków) |
(uzupełnienia) |
||
| (Nie pokazano 5 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
{{Opis | {{Opis | ||
|Autor = [[Kamil Kamiński]] | |Autor = [[Kamil Kamiński]] | ||
| − | |Korekta = | + | |Korekta = [[Paweł Konarzewski]] |
| − | |nazwa = ''Neuquensaurus'' ( | + | |nazwa = ''Neuquensaurus'' (neukenzaur) |
| − | |długość = 8- | + | |długość = 8,2 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press. </ref> |
| − | |wysokość = | + | |wysokość = ok. 1,9 m (w ramionach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | |masa = | + | |masa = ok. 2,3 t <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
|dieta = roślinożerny | |dieta = roślinożerny | ||
| − | |miejsce = [[Argentyna]] | + | |miejsce = [[Argentyna]] - Neuquen i Salta |
| − | <small>([[formacja]] [[ | + | <hr> |
| − | |czas = {{Występowanie| | + | <small>([[formacja|formacje]] [[Anacleto]] i [[Lecho]])</small> |
| − | ok. | + | |
| − | <small> | + | <hr> |
| + | Urugwaj | ||
| + | |||
| + | <small>([[formacja]] [[Asencio]])</small | ||
| + | |czas = {{Występowanie|83|70}} | ||
| + | ok. 83-73 [[Ma]]<br> | ||
| + | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | ||
|systematyka = | |systematyka = | ||
[[Dinosauria]] | [[Dinosauria]] | ||
| + | |||
| + | [[Saurischia]] | ||
| + | |||
| + | [[Sauropodomorpha]] | ||
[[Sauropoda]] | [[Sauropoda]] | ||
| − | [[ | + | [[Macronaria]] |
[[Somphospondyli]] | [[Somphospondyli]] | ||
| Linia 27: | Linia 37: | ||
[[Saltasaurinae]] | [[Saltasaurinae]] | ||
| − | |grafika = | + | |grafika = Neuquensaurus3 Museu de La Plata.jpg |
| − | |podpis = Zrekonstruowany szkielet. | + | |podpis = Zrekonstruowany szkielet ''Neuquensaurus''. Fot. Friduxa [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Neuquensaurus3_Museu_de_La_Plata.jpg] |
|PorównanieGrupa = | |PorównanieGrupa = | ||
|PorównanieDługość = | |PorównanieDługość = | ||
|mapa = | |mapa = | ||
}} | }} | ||
| − | |||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Neuquensaurus'' to [[rodzaj]] | + | ''Neuquensaurus'' to [[rodzaj]] niewielkiej wielkości [[Sauropoda|zauropoda]] z [[klad]]u [[Titanosauria]] żyjącego w późnej kredzie na obszarach dzisiejszej Argentyny. Został on pierwotnie opisany przez Lydekkera jako kolejny gatunek wątpliwego rodzaju ''[[Titanosaurus]]'' (1893). Następnie dinozaur ten był łączony z rodzajem ''[[Saltasaurus]]''. W 1986 r. argentyński paleontolog [[Jaime Powell]] przeniósł go do nowego rodzaju ''Neuquensaurus'', jednak z naukowego punktu widzenia stał się on ważną nazwą dopiero w 1992 r. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 41: | Linia 50: | ||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] (MLP-Ly 1-6) to sześć kręgów ogonowych. | + | [[Plik: Titanosaurus_australis.jpg|300px|thumb|right|Holotyp ''N. australis''. Autor zdjęcia: Richard Lydekker [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titanosaurus_australis.jpg].]] |
| + | [[Holotyp]] (MLP-Ly 1-6) to sześć kręgów ogonowych. Michael i Wilson (2011) do [[holotyp|okazu typowego]] przypisali również niekompletną kość krzyżową wraz z siedmioma kręgami. | ||
Materiał przypisany obejmuje m.in. kości obręczy barkowej, płyty mostkowe, kości przednich i tylnych kończyn oraz miednicy, a także kość krzyżową. Niestety, wiele spośród szczątków nekenzaura jest obecnie uważanych za zaginione (Otero, 2010). W 2005 r. [[Leonardo Salgado|Salgado]] i in. opisali nowy okaz MCS-5, obejmujący kompletne kręgi szyjne, większość grzbietowych, kilkanaście ogonowych, kość krzyżową, kości miednicy oraz kończyn tylnych, a także dwie osteodermy. | Materiał przypisany obejmuje m.in. kości obręczy barkowej, płyty mostkowe, kości przednich i tylnych kończyn oraz miednicy, a także kość krzyżową. Niestety, wiele spośród szczątków nekenzaura jest obecnie uważanych za zaginione (Otero, 2010). W 2005 r. [[Leonardo Salgado|Salgado]] i in. opisali nowy okaz MCS-5, obejmujący kompletne kręgi szyjne, większość grzbietowych, kilkanaście ogonowych, kość krzyżową, kości miednicy oraz kończyn tylnych, a także dwie osteodermy. | ||
| + | |||
| + | Zurriaguz (2016) przeprowadził analizę morfometryczną kręgów ''Neuquensaurus''. Badacz zauważył, że wśród nich można wyróżnić dwa odmienne typy budowy (morfotypy). Pierwszy z nich obejmuje kręgi pokrywające się z [[holotyp|okazem typowym]]. Drugi zawiera zarówno szczątki przypisywane do ''N. australis'' jak i ''N. robustus''. Wśród nich znajduje się również jeden kręg szyjny mogący należeć do nieznanego nauce tytanozaura. | ||
==Budowa== | ==Budowa== | ||
| − | ''Neuquensaurus'' był raczej niewielkim lub średniej wielkości tytanozaurem (Salgado i in., 2005). Oszacowania jego rozmiarów różnią się znacząco i wahają się od 7,5 m ([[Gregory Paul|Paul]], 2010) do 15 m długości ([[Thomas Holtz|Holtz]], 2011). Otero (2010) określa go jako jednego z najmniejszych zauropodów w ogóle, a zaprezentowana przez | + | ''Neuquensaurus'' był raczej niewielkim lub średniej wielkości tytanozaurem (Salgado i in., 2005). Oszacowania jego rozmiarów różnią się znacząco i wahają się od 7,5 m ([[Gregory Paul|Paul]], 2010) do 15 m długości ([[Thomas Holtz|Holtz]], 2011). Otero (2010) określa go jako jednego z najmniejszych zauropodów w ogóle, a zaprezentowana przez niego rekonstrukcja szkieletu wskazuje na ok. 8 m długości. Bardzo zbliżoną długość ''Neuquensaurus'' (8,2 m) podają również Molina Perez i Larramendi (2020). Od swoich krewniaków ''Neuquensaurus'' różnił się cechami budowy kręgów i kości strzałkowej. Kość krzyżowa składała się z siedmiu kręgów, z których kręgi od 3. do 5. miały zwężone trzony (Salgado i in., 2005). ''Neuquensaurus'' wykazywał wiele [[synapomorfia|synapomorfii]] saltazaurynów, ale miał też kilka cech prymitywnych w budowie kończyn przednich czy miednicy (Otero, 2010). Omawiany zauropod miał odmienną muskulaturę kończyn niż zauropody i współczesne archozaury wynikającą z wyjątkowej budowy miednicy oraz kości udowej (Otero i Vizcaino, 2008). Odkrycie osteoderm stowarzyszonych ze szczątkami neukenzaura wskazuje, że był on chroniony przez rodzaj pancerza, tworzonego przez niewielkie, kostne guzy (Salgado i in., 2005). Jak w przypadku wielu zauropodów, nie znamy żadnych kości czaszki omawianego tytanozaura. |
| − | [[ | + | |
| + | Pierwszy kręg szyjny (dźwigacz) ''Neuquensaurus'' był pozbawiony otworów pneumatycznych. Na końcu dźwigacza znajdowała się wstawka zwana [[intercentrum]]. Przybierała ona kształt litery U, podobnie jak ''[[Rapetosaurus]]'' i ''[[Quetecsaurus]]'', lecz była cieńsza. Na proksymalnym (bliższym) końcu [[intercentrum]] był wyrostek o kształcie zbliżonym do prostokąta. Cecha ta była mogła być [[autapomorfia|autapomorfią]] ''Neuquensaurus''. Neurapofoza (struktura tworząca łuk nerwowy kręgu) miała kształt litery D oraz stanowiła jedną z [[autapomorfia|cech diagnostycznych]] omawianego tytanozaura. Drugi kręg szyjny (obrotnik) był silnie spneumatyzowany i charakteryzował się krótkim trzonem oraz kulistymi łukami nerwowymi (Zurriaguz i in., 2025). | ||
==?''Neuquensaurus robustus''== | ==?''Neuquensaurus robustus''== | ||
| − | Gatunek ten, podobnie jak typowy ''N. australis'', został początkowo zaliczony do rodzaju ''[[Titanosaurus]]'' ([[von Huene]], 1929). [[Lektotyp]] składa się z kości łokciowych, lewej promieniowej i lewej udowej. Obecnie ''N. robustus'' jest uważany za ''[[nomen dubium]]'' (Otero, 2010). | + | Gatunek ten, podobnie jak typowy ''N. australis'', został początkowo zaliczony do rodzaju ''[[Titanosaurus]]'' ([[von Huene]], 1929). [[Lektotyp]] składa się z kości łokciowych, lewej promieniowej i lewej udowej. Obecnie ''N. robustus'' jest uważany za ''[[nomen dubium]]'' (Otero, 2010). Zurriaguz (2016) uważa, że na chwilę obecną nie można potwierdzić ani zaprzeczyć ważności ''N. robustus''. |
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
| Linia 62: | Linia 75: | ||
| =''[[Titanosaurus]] australis'' | | =''[[Titanosaurus]] australis'' | ||
| {{Kpt|[[Richard Lydekker|Lydekker]]}}, [[1893]] | | {{Kpt|[[Richard Lydekker|Lydekker]]}}, [[1893]] | ||
| + | |- | ||
| + | | =''[[Saltasaurus]] australis'' | ||
| + | | ({{Kpt|[[Richard Lydekker|Lydekker]]}}, [[1893]]) {{Kpt|[[John Mcintosh|Mcintosh]]}}, [[1990]] | ||
|- | |- | ||
| {{V|?''N. robustus''}} | | {{V|?''N. robustus''}} | ||
| Linia 70: | Linia 86: | ||
| {{Kpt|[[Friedrich von Huene|von Huene]]}}, [[1929]] | | {{Kpt|[[Friedrich von Huene|von Huene]]}}, [[1929]] | ||
|- | |- | ||
| + | | =''[[Saltasaurus]] robustus'' | ||
| + | | ({{Kpt|[[Friedrich von Huene|von Huene]]}}, [[1929]]) {{Kpt|[[John Mcintosh|Mcintosh]]}}, [[1990]] | ||
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small>Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) | + | <small>Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage". PLoS Biology, 12(5), e1001853. [[doi:10.1371/journal.pbio.1001853]]. |
Holtz, T. (2012) ''"Dinosaurs"'' (suplement) [[https://www.geol.umd.edu/~tholtz/dinoappendix/HoltzappendixWinter2011.pdf]]. | Holtz, T. (2012) ''"Dinosaurs"'' (suplement) [[https://www.geol.umd.edu/~tholtz/dinoappendix/HoltzappendixWinter2011.pdf]]. | ||
| − | Otero, A. (2010). "The appendicular skeleton of Neuquensaurus, a Late Cretaceous saltasaurine sauropod from Patagonia, Argentina" | + | Michael, D. D., & Wilson, J. A. (2011). "New remains attributable to the holotype of the sauropod dinosaur ''Neuquensaurus australis'', with implications for saltasaurine systematics". Acta Palaeontologica Polonica, 56(1), 61-73. [[doi:10.4202/app.2009.0149]] |
| + | |||
| + | Otero, A. (2010). "The appendicular skeleton of ''Neuquensaurus'', a Late Cretaceous saltasaurine sauropod from Patagonia, Argentina". Acta Palaeontologica Polonica. 55 (3): 399-426. [[doi:10.4202/app.2009.0099]]. | ||
| + | |||
| + | Otero, A., & Vizcaino, S. F. (2008). "Hindlimb musculature and function of ''Neuquensaurus australis'' (Sauropoda: Titanosauria)". Ameghiniana, 45(2), 333-348. | ||
Paul, G.S. (2010). "''The Princeton Field Guide to Dinosaurs''" wyd. Princeton University. | Paul, G.S. (2010). "''The Princeton Field Guide to Dinosaurs''" wyd. Princeton University. | ||
| − | Salgado, L., | + | Salgado, L., Apesteguía, S., & Heredia, S. E. (2005). "A new specimen of ''Neuquensaurus australis'', a Late Cretaceous saltasaurine titanosaur from north Patagonia". Journal of vertebrate Paleontology, 25(3), 623-634. |
| − | </small> | + | |
| + | Zurriaguz, V. (2016). "Morphological diversity of ''Neuquensaurus'' Powell, 1992 (Sauropoda; Titanosauria): insights from geometric morphometrics applied to the vertebral centrum shape". Historical Biology, 28(7), 972-977. [[doi:10.1080/08912963.2015.1079630]] | ||
| + | |||
| + | Zurriaguz, V., Martinelli, A., Citton, P., Kaluza, J., & Cerda, I. (2025). "The atlas-axis complex in the titanosaur ''Neuquensaurus australis'' (Dinosauria: Sauropoda)". Historical Biology, 1-10. [[doi:10.1080/08912963.2025.2486387]] | ||
| + | |||
| + | <references/></small> | ||
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
[[Kategoria:Saurischia]] | [[Kategoria:Saurischia]] | ||
| + | [[Kategoria:Sauropodomorpha]] | ||
[[Kategoria:Sauropoda]] | [[Kategoria:Sauropoda]] | ||
| + | [[Kategoria:Macronaria]] | ||
[[Kategoria:Somphospondyli]] | [[Kategoria:Somphospondyli]] | ||
[[Kategoria:Ameryka Południowa]] | [[Kategoria:Ameryka Południowa]] | ||
[[Kategoria:Argentyna]] | [[Kategoria:Argentyna]] | ||
| + | [[Kategoria:Urugwaj]] | ||
[[Kategoria:Mezozoik]] | [[Kategoria:Mezozoik]] | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
[[Kategoria:Kampan]] | [[Kategoria:Kampan]] | ||
Aktualna wersja na dzień 11:38, 5 wrz 2025
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Paweł Konarzewski |
| Neuquensaurus (neukenzaur) | |
|---|---|
| Długość | 8,2 m [1] |
| Wysokość | ok. 1,9 m (w ramionach) [1] |
| Masa | ok. 2,3 t [1] |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | Argentyna - Neuquen i Salta
Urugwaj |
| Czas |
ok. 83-73 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Zrekonstruowany szkielet Neuquensaurus. Fot. Friduxa [2] | |
Wstęp
Neuquensaurus to rodzaj niewielkiej wielkości zauropoda z kladu Titanosauria żyjącego w późnej kredzie na obszarach dzisiejszej Argentyny. Został on pierwotnie opisany przez Lydekkera jako kolejny gatunek wątpliwego rodzaju Titanosaurus (1893). Następnie dinozaur ten był łączony z rodzajem Saltasaurus. W 1986 r. argentyński paleontolog Jaime Powell przeniósł go do nowego rodzaju Neuquensaurus, jednak z naukowego punktu widzenia stał się on ważną nazwą dopiero w 1992 r.
Etymologia
Nazwa Neuquensaurus pochodzi od prowincji Neuquen, na terenie której znaleziono jego szczątki, oraz greckiego słowa sauros („gad”, „jaszczur”).
Materiał kopalny
Holotyp (MLP-Ly 1-6) to sześć kręgów ogonowych. Michael i Wilson (2011) do okazu typowego przypisali również niekompletną kość krzyżową wraz z siedmioma kręgami.
Materiał przypisany obejmuje m.in. kości obręczy barkowej, płyty mostkowe, kości przednich i tylnych kończyn oraz miednicy, a także kość krzyżową. Niestety, wiele spośród szczątków nekenzaura jest obecnie uważanych za zaginione (Otero, 2010). W 2005 r. Salgado i in. opisali nowy okaz MCS-5, obejmujący kompletne kręgi szyjne, większość grzbietowych, kilkanaście ogonowych, kość krzyżową, kości miednicy oraz kończyn tylnych, a także dwie osteodermy.
Zurriaguz (2016) przeprowadził analizę morfometryczną kręgów Neuquensaurus. Badacz zauważył, że wśród nich można wyróżnić dwa odmienne typy budowy (morfotypy). Pierwszy z nich obejmuje kręgi pokrywające się z okazem typowym. Drugi zawiera zarówno szczątki przypisywane do N. australis jak i N. robustus. Wśród nich znajduje się również jeden kręg szyjny mogący należeć do nieznanego nauce tytanozaura.
Budowa
Neuquensaurus był raczej niewielkim lub średniej wielkości tytanozaurem (Salgado i in., 2005). Oszacowania jego rozmiarów różnią się znacząco i wahają się od 7,5 m (Paul, 2010) do 15 m długości (Holtz, 2011). Otero (2010) określa go jako jednego z najmniejszych zauropodów w ogóle, a zaprezentowana przez niego rekonstrukcja szkieletu wskazuje na ok. 8 m długości. Bardzo zbliżoną długość Neuquensaurus (8,2 m) podają również Molina Perez i Larramendi (2020). Od swoich krewniaków Neuquensaurus różnił się cechami budowy kręgów i kości strzałkowej. Kość krzyżowa składała się z siedmiu kręgów, z których kręgi od 3. do 5. miały zwężone trzony (Salgado i in., 2005). Neuquensaurus wykazywał wiele synapomorfii saltazaurynów, ale miał też kilka cech prymitywnych w budowie kończyn przednich czy miednicy (Otero, 2010). Omawiany zauropod miał odmienną muskulaturę kończyn niż zauropody i współczesne archozaury wynikającą z wyjątkowej budowy miednicy oraz kości udowej (Otero i Vizcaino, 2008). Odkrycie osteoderm stowarzyszonych ze szczątkami neukenzaura wskazuje, że był on chroniony przez rodzaj pancerza, tworzonego przez niewielkie, kostne guzy (Salgado i in., 2005). Jak w przypadku wielu zauropodów, nie znamy żadnych kości czaszki omawianego tytanozaura.
Pierwszy kręg szyjny (dźwigacz) Neuquensaurus był pozbawiony otworów pneumatycznych. Na końcu dźwigacza znajdowała się wstawka zwana intercentrum. Przybierała ona kształt litery U, podobnie jak Rapetosaurus i Quetecsaurus, lecz była cieńsza. Na proksymalnym (bliższym) końcu intercentrum był wyrostek o kształcie zbliżonym do prostokąta. Cecha ta była mogła być autapomorfią Neuquensaurus. Neurapofoza (struktura tworząca łuk nerwowy kręgu) miała kształt litery D oraz stanowiła jedną z cech diagnostycznych omawianego tytanozaura. Drugi kręg szyjny (obrotnik) był silnie spneumatyzowany i charakteryzował się krótkim trzonem oraz kulistymi łukami nerwowymi (Zurriaguz i in., 2025).
?Neuquensaurus robustus
Gatunek ten, podobnie jak typowy N. australis, został początkowo zaliczony do rodzaju Titanosaurus (von Huene, 1929). Lektotyp składa się z kości łokciowych, lewej promieniowej i lewej udowej. Obecnie N. robustus jest uważany za nomen dubium (Otero, 2010). Zurriaguz (2016) uważa, że na chwilę obecną nie można potwierdzić ani zaprzeczyć ważności N. robustus.
Spis gatunków
| Neuquensaurus | Powell, 1992 | |
| N. australis | (Lydekker, 1893) Powell, 1992 | |
| =Titanosaurus australis | Lydekker, 1893 | |
| =Saltasaurus australis | (Lydekker, 1893) Mcintosh, 1990 | |
| ?N. robustus | (von Huene, 1929) Powell, 1992 | nomen dubium |
| =Titanosaurus robustus | von Huene, 1929 | |
| =Saltasaurus robustus | (von Huene, 1929) Mcintosh, 1990 |
Bibliografia
Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage". PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.
Holtz, T. (2012) "Dinosaurs" (suplement) [[3]].
Michael, D. D., & Wilson, J. A. (2011). "New remains attributable to the holotype of the sauropod dinosaur Neuquensaurus australis, with implications for saltasaurine systematics". Acta Palaeontologica Polonica, 56(1), 61-73. doi:10.4202/app.2009.0149
Otero, A. (2010). "The appendicular skeleton of Neuquensaurus, a Late Cretaceous saltasaurine sauropod from Patagonia, Argentina". Acta Palaeontologica Polonica. 55 (3): 399-426. doi:10.4202/app.2009.0099.
Otero, A., & Vizcaino, S. F. (2008). "Hindlimb musculature and function of Neuquensaurus australis (Sauropoda: Titanosauria)". Ameghiniana, 45(2), 333-348.
Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.
Salgado, L., Apesteguía, S., & Heredia, S. E. (2005). "A new specimen of Neuquensaurus australis, a Late Cretaceous saltasaurine titanosaur from north Patagonia". Journal of vertebrate Paleontology, 25(3), 623-634.
Zurriaguz, V. (2016). "Morphological diversity of Neuquensaurus Powell, 1992 (Sauropoda; Titanosauria): insights from geometric morphometrics applied to the vertebral centrum shape". Historical Biology, 28(7), 972-977. doi:10.1080/08912963.2015.1079630
Zurriaguz, V., Martinelli, A., Citton, P., Kaluza, J., & Cerda, I. (2025). "The atlas-axis complex in the titanosaur Neuquensaurus australis (Dinosauria: Sauropoda)". Historical Biology, 1-10. doi:10.1080/08912963.2025.2486387
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Neuquensaurus3_Museu_de_La_Plata.jpg){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Titanosaurus_australis.jpg){kind=link}