Neuquensaurus

Autor:	Kamil Kamiński
Korekta:	Paweł Konarzewski

---

Neuquensaurus (neukenzaur)
Długość	8,2 m
Wysokość	ok. 1,9 m (w ramionach)
Masa	ok. 2,3 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Argentyna - Neuquen i Salta (formacje Anacleto i Lecho) Urugwaj (formacja Asencio)</small
Czas	Trias 252 Jura 201,4 Kreda 143,1 66 ok. 83-73 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Sauropodomorpha Sauropoda Macronaria Somphospondyli Titanosauria Saltasauridae Saltasaurinae
Zrekonstruowany szkielet Neuquensaurus. Fot. Friduxa [2]

Wstęp

Neuquensaurus to rodzaj niewielkiej wielkości zauropoda z kladu Titanosauria żyjącego w późnej kredzie na obszarach dzisiejszej Argentyny. Został on pierwotnie opisany przez Lydekkera jako kolejny gatunek wątpliwego rodzaju Titanosaurus (1893). Następnie dinozaur ten był łączony z rodzajem Saltasaurus. W 1986 r. argentyński paleontolog Jaime Powell przeniósł go do nowego rodzaju Neuquensaurus, jednak z naukowego punktu widzenia stał się on ważną nazwą dopiero w 1992 r.

Etymologia

Nazwa Neuquensaurus pochodzi od prowincji Neuquen, na terenie której znaleziono jego szczątki, oraz greckiego słowa sauros („gad”, „jaszczur”).

Materiał kopalny

Holotyp N. australis. Autor zdjęcia: Richard Lydekker [1].

Holotyp (MLP-Ly 1-6) to sześć kręgów ogonowych. Michael i Wilson (2011) do okazu typowego przypisali również niekompletną kość krzyżową wraz z siedmioma kręgami.

Materiał przypisany obejmuje m.in. kości obręczy barkowej, płyty mostkowe, kości przednich i tylnych kończyn oraz miednicy, a także kość krzyżową. Niestety, wiele spośród szczątków nekenzaura jest obecnie uważanych za zaginione (Otero, 2010). W 2005 r. Salgado i in. opisali nowy okaz MCS-5, obejmujący kompletne kręgi szyjne, większość grzbietowych, kilkanaście ogonowych, kość krzyżową, kości miednicy oraz kończyn tylnych, a także dwie osteodermy.

Zurriaguz (2016) przeprowadził analizę morfometryczną kręgów Neuquensaurus. Badacz zauważył, że wśród nich można wyróżnić dwa odmienne typy budowy (morfotypy). Pierwszy z nich obejmuje kręgi pokrywające się z okazem typowym. Drugi zawiera zarówno szczątki przypisywane do N. australis jak i N. robustus. Wśród nich znajduje się również jeden kręg szyjny mogący należeć do nieznanego nauce tytanozaura.

Budowa

Neuquensaurus był raczej niewielkim lub średniej wielkości tytanozaurem (Salgado i in., 2005). Oszacowania jego rozmiarów różnią się znacząco i wahają się od 7,5 m (Paul, 2010) do 15 m długości (Holtz, 2011). Otero (2010) określa go jako jednego z najmniejszych zauropodów w ogóle, a zaprezentowana przez niego rekonstrukcja szkieletu wskazuje na ok. 8 m długości. Bardzo zbliżoną długość Neuquensaurus (8,2 m) podają również Molina Perez i Larramendi (2020). Od swoich krewniaków Neuquensaurus różnił się cechami budowy kręgów i kości strzałkowej. Kość krzyżowa składała się z siedmiu kręgów, z których kręgi od 3. do 5. miały zwężone trzony (Salgado i in., 2005). Neuquensaurus wykazywał wiele synapomorfii saltazaurynów, ale miał też kilka cech prymitywnych w budowie kończyn przednich czy miednicy (Otero, 2010). Omawiany zauropod miał odmienną muskulaturę kończyn niż zauropody i współczesne archozaury wynikającą z wyjątkowej budowy miednicy oraz kości udowej (Otero i Vizcaino, 2008). Odkrycie osteoderm stowarzyszonych ze szczątkami neukenzaura wskazuje, że był on chroniony przez rodzaj pancerza, tworzonego przez niewielkie, kostne guzy (Salgado i in., 2005). Jak w przypadku wielu zauropodów, nie znamy żadnych kości czaszki omawianego tytanozaura.

Pierwszy kręg szyjny (dźwigacz) Neuquensaurus był pozbawiony otworów pneumatycznych. Na końcu dźwigacza znajdowała się wstawka zwana intercentrum. Przybierała ona kształt litery U, podobnie jak Rapetosaurus i Quetecsaurus, lecz była cieńsza. Na proksymalnym (bliższym) końcu intercentrum był wyrostek o kształcie zbliżonym do prostokąta. Cecha ta była mogła być autapomorfią Neuquensaurus. Neurapofoza (struktura tworząca łuk nerwowy kręgu) miała kształt litery D oraz stanowiła jedną z cech diagnostycznych omawianego tytanozaura. Drugi kręg szyjny (obrotnik) był silnie spneumatyzowany i charakteryzował się krótkim trzonem oraz kulistymi łukami nerwowymi (Zurriaguz i in., 2025).

?Neuquensaurus robustus

Gatunek ten, podobnie jak typowy N. australis, został początkowo zaliczony do rodzaju Titanosaurus (von Huene, 1929). Lektotyp składa się z kości łokciowych, lewej promieniowej i lewej udowej. Obecnie N. robustus jest uważany za nomen dubium (Otero, 2010). Zurriaguz (2016) uważa, że na chwilę obecną nie można potwierdzić ani zaprzeczyć ważności N. robustus.

Spis gatunków

Neuquensaurus	Powell, 1992
N. australis	(Lydekker, 1893) Powell, 1992
=Titanosaurus australis	Lydekker, 1893
=Saltasaurus australis	(Lydekker, 1893) Mcintosh, 1990
?N. robustus	(von Huene, 1929) Powell, 1992	nomen dubium
=Titanosaurus robustus	von Huene, 1929
=Saltasaurus robustus	(von Huene, 1929) Mcintosh, 1990

Bibliografia

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage". PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Holtz, T. (2012) "Dinosaurs" (suplement) [[3]].

Michael, D. D., & Wilson, J. A. (2011). "New remains attributable to the holotype of the sauropod dinosaur Neuquensaurus australis, with implications for saltasaurine systematics". Acta Palaeontologica Polonica, 56(1), 61-73. doi:10.4202/app.2009.0149

Otero, A. (2010). "The appendicular skeleton of Neuquensaurus, a Late Cretaceous saltasaurine sauropod from Patagonia, Argentina". Acta Palaeontologica Polonica. 55 (3): 399-426. doi:10.4202/app.2009.0099.

Otero, A., & Vizcaino, S. F. (2008). "Hindlimb musculature and function of Neuquensaurus australis (Sauropoda: Titanosauria)". Ameghiniana, 45(2), 333-348.

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.

Salgado, L., Apesteguía, S., & Heredia, S. E. (2005). "A new specimen of Neuquensaurus australis, a Late Cretaceous saltasaurine titanosaur from north Patagonia". Journal of vertebrate Paleontology, 25(3), 623-634.

Zurriaguz, V. (2016). "Morphological diversity of Neuquensaurus Powell, 1992 (Sauropoda; Titanosauria): insights from geometric morphometrics applied to the vertebral centrum shape". Historical Biology, 28(7), 972-977. doi:10.1080/08912963.2015.1079630

Zurriaguz, V., Martinelli, A., Citton, P., Kaluza, J., & Cerda, I. (2025). "The atlas-axis complex in the titanosaur Neuquensaurus australis (Dinosauria: Sauropoda)". Historical Biology, 1-10. doi:10.1080/08912963.2025.2486387