Rhabdodon

Autor:	Marcin Szermański, Maciej Ziegler
Korekta:	Tomasz Sokołowski, Kamil Kamiński

---

Rhabdodon (rabdodon)
Długość	4-6 m
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Francja, Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże
Czas	Trias 252 Jura 201,4 Kreda 143,1 66 ok. 72-69 Ma późna kreda (wczesny mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ornithopoda Iguanodontia Rhabdodontomorpha Rhabdodontoidea Rhabdodontidae
Rekonstrukcja rabdodona. Autor: Tom Parker [4]

Wstęp

Rhabdodon był rodzajem prymitywnego iguanodonta żyjącego na końcu ery dinozaurów na terenie Europy. Był niewielki i dość krępy. Przypisywane mu nieartykułowane szczątki są dość często spotykane w wielu krajach Starego Kontynentu, choć pewny materiał pochodzi jedynie z południa Francji. Nazwa Rhabdodon oznacza "żłobkowany ząb".

Materiał kopalny

Lektotyp (MPLM 30) to lewa kość zębowa bez przedniej części.

Materiał przypisany to następujące okazy: MPLM 31 (przednia część prawej kości zębowej), MPLM 32 (fragment kości zębowej), MPLM 34 (tylny kręg grzbietowy, MPLM 36 (dwa zrośnięte kręgi krzyżowe, MPLM 51 (lewa k. promieniowa), MPLM 59 (bliższy koniec prawej k. udowej), MPLM 60 (dalszy koniec prawej k. piszczelowej, MPLM 61 (dalszy koniec prawej k. udowej) oraz dwa tylne kręgi ogonowe bez nr katalogowego (Czepiński i Madzia, 2025).

Do Rhabdodon priscus przypisywano też inne szczątki, jednak nie ma pewności co poprawności takiej identyfikacji. Mimo dość skąpego materiału, możliwe jest wskazanie unikalnej kombinacji cech, pozwalającej odróżnić R. priscus od innych rabdodontomorfów (Czepiński i Madzia, 2025).

Pozycja systematyczna

Długo nie było pewne, czy Rhabdodon należy do iguanodontów, czy do (prawdopodobnie polifiletycznych) hypsilofodontydów. Obecnie uważany jest za bardzo prymitywnego przedstawiciela Iguanodontia. Należy do znanej głównie lub wyłącznie z późnej kredy Europy rodziny Rhabdodontidae, w skład której wchodzą także Mochlodon i Zalmoxes. Wg analizy Ősiego i in. (2012) R. priscus jest najbardziej bazalnym przedstawicielem Rhabdodontidae. W analizie Czepińskiego i Madzi (2025) okazał się najprymitywniejszym członkiem Rhabdodontoidea.

Historia badań

W toku badań opisano trzy gatunki gatunki rabdodonta: R. priscus, R. septimanicus i R. robustus. R. robustus został przeniesiony do nowego rodzaju Zalmoxes (Weishampel i in., 2003), w którym został rozbity na dwa gatunki. Z kolei bardzo fragmentaryczny R. septimanicus doczekał się własnego rodzaju w 2025 r. (Czepiński i Madzia, 2025). Steel (1969) użył też kombinacji R. suessi w odniesieniu do gatunku typowego Mochlodon. Włączenie tego taksonu do rodzaju Rhabdodon nie zyskało jednak szerszej akceptacji.

Szkielet R. priscus. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [1].

Rekonstrukcja. Autor: Arthur Weasley [2].

Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [3].

Rhabdodon sp.

W 2006 r. Marie Pincemaille-Quillevere i współpracownicy opisali dwie mózgoczaszki (M4 i MN25) z późnego kampanu lub wczesnego mastrychtu Francji (Hérault, niedaleko wsi Cruzy). Elementy czaszkowe rabdodonta są słabo poznane, nie jest więc pewne, czy te mózgoczaszki rzeczywiście do niego należą. Stąd też nienadany mu epitet gatunkowy, a ograniczenie się do zapisu Rhabdodon sp. W badaniach nad nimi zostały porównane z Tenontosaurus, którego czaszka zachowała się w większym stopniu. Kolejne doniesienie pochodzi z Hiszpanii (Armuña, formacja Vegas de Matute). Niezwykle skąpy materiał kopalny to zaledwie dwa zęby z kości szczękowej (Pérez-García i in., 2015).

Spis gatunków

Rhabdodon	Matheron, 1869
R. priscus	Matheron, 1869
R. robustus	(Nopcsa, 1902) Nopcsa, 1915	= Zalmoxes robustus
R. suessi	(Bunzel, 1871) Steel, 1969	= Mochlodon suessi
R. septimanicus	Buffetaut i Le Loeuff, 1991	= Obelignathus septimanicus

Bibliografia

Źródła naukowe:

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014). "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Buffetaut, E. & Le Loeuff, J. (1991). "A new species of Rhabdodon (Dinosauria, Ornithischia) from the Upper Cretaceous of Herault (southern France)." Paleontology, C.R. Acad. Sci. Paris, t. 312, Serie II, p. 943-948.

Chanthasit, P. (2010). “The ornithopod dinosaur Rhabdodon from the Late Cretaceous of France : anatomy, systematics and paleobiology.” Paleontology. Université Claude Bernard - Lyon I.

Czepiński, Ł. & Madzia, D. (2025). "Exploring the diversity and disparity of rhabdodontomorph ornithopods from the Late Cretaceous European archipelago". Scientific Reports. 15 (1): 15209. doi:10.1038/s41598-025-98083-z.

Godefroit, P., Codrea, V. & Weishampel, D.B. (2009). "Osteology of Zalmoxes shqiperorum (Dinosauria, Ornithopoda), based on new specimens from the Upper Cretaceous of Nalat-Vad (Romania)." Geodiversitas 31 (3) : 525-553.

Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press.

Ősi, A., Prondvai, E., Butler, R. & Weishampel, D.B. (2012). "Phylogeny, Histology and Inferred Body Size Evolution in a New Rhabdodontid Dinosaur from the Late Cretaceous of Hungary." PLoS ONE 7(9): e44318. doi:10.1371/journal.pone.0044318

Pérez-García, A., Ortega, F., Bolet, A., Escaso, F., Houssaye, A., Martínez-Salanova, J., de Miguel Chaves, C., Mocho, P., Narváez, I., Segura, M., Torices, A., Vidal, D., Sanz, J.L. (2015). “A review of the upper Campanian vertebrate site of Armuña (Segovia Province, Spain).” Cretaceous Research. doi:10.1016/j.cretres.2015.08.008

Pincemaille-Quillevere, M., Buffetaut, E. Quillevere, F. (2006). "Description ostéologique de l’arrière-crâne de Rhabdodon (Dinosauria, Euornithopoda) et implications phylogénétiques'" [ang. abstrakt].

Sachs, S. & Hornung, J. (2006) "Juvenile ornithopod (Dinosauria: Rhabdodontidae) remains from the Upper Cretaceous (Lower Campanian, Gosau Group) of Muthmannsdorf (Lower Austria)". Geobios 39 (3): 415–425. doi:10.1016/j.geobios.2005.01.003

Weishampel, D.B., Jianu C.-M. , Csiki Z. , & Norman D.B. (2003). "Osteology and phylogeny of Zalmoxes (n.g.), an unusual Euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania". Journal of Systematic Palaeontology 1(2): 65–123.

Inne:

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford

Sachs, S. & Hornung, J.J. (online): http://dml.cmnh.org/2006Jun/msg00431.html