Teratophoneus

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj

Autor: Tomasz Skawiński
Korekta: Maciej Ziegler, Paweł Konarzewski


Teratophoneus (teratofon)
Długość 8,7 m [1]
Dieta mięsożerny
Miejsce USA - Utah

(formacja Kaiparowits)

Czas
252 201 145
66

76–75,5 [2] Ma
późna kreda (kampan)

Systematyka Dinosauria

Saurischia

Theropoda

Tetanurae

Coelurosauria

Tyrannosauroidea

Tyrannosauridae

Tyrannosaurinae

Teratophoneini

Teratophoneus curriei adult and juvenile 2 salt lake city.jpg
Zrekonstruowane szkielety Teratophoneus. Fot. Jens Lallensack [1]

Wstęp

Teratophoneus to rodzaj teropoda z kladu (rodziny) Tyrannosauridae żyjącego w późnej kredzie w Ameryce Północnej.

Materiał kopalny i lokalizacja typowa

Szkielety Lythronax (z tyłu) i Teratophoneus. Odnalezione kości na pomarańczowo. Autor: Scott Hartman. Źródło: Loewen i in., 2013.

Teratophoneus został opisany w 2011 roku przez Thomasa Carra i współpracowników (2011) w oparciu o niekompletny szkielet jednego osobnika, oznaczony kilkoma numerami katalogowymi (kości czaszki, kręg szyjny, kość krucza i łopatka – BYU 8120/9396, kości promieniowa i łokciowa – BYU 8120/9397, lewa kość szczękowa – BYU 826/9420, lewa kość zębowa – BYU 9398, lewa kość udowa – BYU 13719). Skamieniałości te odkryto na terenie pomnika narodowego USA Grand Staircase-Escalante National Monument, w górnokampańskich osadach formacji Kaiparowits (choć dokładna lokalizacja nie jest znana; Loewen i in. 2013), datowanych radiometrycznie na około 76–74 mln lat. W 2013 roku Loewen i in. opisali szkielet młodocianego osobnika (UMNH VP 16690) obejmujący większość czaszki i kręgosłupa, miednicę oraz fragment tylnej nogi. Okaz ten również pochodzi z osadów formacji Kaiparowits.

Teratophoneus jest pierwszym znanym diagnostycznym tyranozaurydem żyjącym w kampanie na południowym zachodzie Ameryki Północnej i pierwszym przedstawicielem tej grupy z formacji Kaiparowits.

W formacji Kaiparowits odnaleziono złoże kości (ang. bone bed) należące do co najmniej 4 osobników w wieku 4-22 lata przypisanych do Teratophoneus. Zginęły one prawdopodobnie w wyniku powodzi. Innymi przyczynami śmierci mogły być toksyny wyprodukowane przez sinicę, pożar lub susza. Nagromadzenie kilku osobników w jednym miejscu sugeruje, że tyranozaurydy mogły żyć w grupach[1][3].

Budowa i biologia

Rekonstrukcja czaszki teratofona według Loewena i wsp. (2013)

Na podstawie rozmiarów i stopnia rozwoju kości czaszki Thomas Carr i wsp. (2011) stwierdzili, że holotyp teratofona był osobnikiem młodocianym. Występują u niego cechy juwenilne obserwowane również u gorgozaura. Teratophoneus miał jednak krótki i głęboki pysk, co jest cechą nietypową, ponieważ u większości młodocianych tyranozaurów występowały pyski długie i płytkie. Carr i in. sugerują również, że pysk dorosłego teratofona był prawdopodobnie stosunkowo jeszcze krótszy, ponieważ tego typu rozwój czaszki miał miejsce u innych tyranozaurów (Carr i in. 2011). Ogólnie czaszka jest podobna do czaszki albertozaurynów, Bistahieversor czy Daspletosaurus – oczodoły są skierowane przednio-bocznie, a tył czaszki umiarkowanie rozszerzony. Pysk jest stosunkowo krótki (poniżej 65% całkowitej długości czaszki), a czaszka szeroka – jej szerokość przekracza 40% długości (Loewen i in. 2013).

Rozmiary

Na podstawie rozmiarów kości udowej masę okazu holotypowego oszacowano na 667 kg – niemal dwukrotnie więcej niż długopyski Alioramus, lecz blisko dziesięciokrotnie mniej niż Tyrannosaurus (Carr i in. 2011). Według Yuna (2022) okaz holotypowy miał 6,1 m i 1 t. Okaz artykułowany UMNH VP 21100 osiągał długość 7,6 m, a maksymalną długość dorosłego Teratophoneus oszacowano na 8,7 m [1].

Systematyka

Teratophoneus został uwzględniony (jako „takson z Utah”) w analizie kladystycznej przeprowadzonej przez Brusattego i współpracowników (2009), według której należy do kladu Tyrannosaurinae, gdzie jest bardziej zaawansowany od aliorama i siostrzany dla kladu obejmującego rodzaje Daspletosaurus, Tarbosaurus i Tyrannosaurus. Podobne rezultaty przyniosła również późniejsza analiza wykonana przez Brusattego et al. (2010). Z kolei według analizy Loewena i in. (2013) Teratophoneus jest siostrzany do kladu obejmującego Bistahieversor, Lythronax, Tyrannosaurus, Tarbosaurus i Zhuchengtyrannus. Analiza Vorisa i in. (2020) oraz Warshawa i Fowlera (2022) wykazała, że omawiany teropod tworzy klad z Lythronax i Dynamoterror. Dla Teratophoneus oraz jego kuzynów Scherer i Voiculescu-Holvad (2023) zdefiniowani nowy klad Teratophoneini.

Paleośrodowisko

Zobacz Nasutoceratops#Paleośrodowisko

Etymologia

Nazwa Teratophoneus pochodzi od greckich słów teratos („potwór”) i phoneus („morderca”), co odnosi się do drapieżnictwa tego teropoda. Nazwa gatunkowa gatunku typowego, curriei, honoruje kanadyjskiego paleontologa Philipa Curriego, który zajmuje się m.in. osteologią i systematyką teropodów.

Spis gatunków

Teratophoneus Carr, Williamson, Britt i Stadtman, 2011
T. curriei Carr, Williamson, Britt i Stadtman, 2011

Bibliografia

Brusatte S.L., Carr T.D., Erickson G.M., Bever G.S., Norell M.A. 2009. "A long-snouted, multihorned tyrannosaurid from the Late Cretaceous of Mongolia". Proceedings of the National Academy of Sciences 106 (41): 17261–17266. doi:10.1073/pnas.0906911106.

Brusatte S.L., Norell M.A., Carr T.D., Erickson G.M., Hutchinson J.R., Balanoff A.M., Bever G.S., Choiniere J.N., Makovicky P.J., Xu X. 2010. "Tyrannosaur paleobiology: new research on ancient exemplar organisms". Science 329 (5998): 1481–1485. doi:10.1126/science.1193304.

Carr T.D., Williamson T.E., Britt B.B., Stadtman K. 2011. "Evidence for high taxonomic and morphologic tyrannosauroid diversity in the Late Cretaceous (Late Campanian) of the American Southwest and a new short-skulled tyrannosaurid from the Kaiparowits formation of Utah. Naturwissenschaften 98: 241–246. doi:10.1007/s00114-011-0762-7.

Loewen M.A., Irmis R.B., Sertich J.J.W., Currie P.J., Sampson S.D. 2013. "Tyrant dinosaur evolution tracks the rise and fall of Late Cretaceous oceans". PLOS ONE 8 (11): e79420. doi:10.1371/journal.pone.0079420.

Scherer, C. R., & Voiculescu-Holvad, C. (2023). "Re-analysis of a dataset refutes claims of anagenesis within Tyrannosaurus-line tyrannosaurines (Theropoda, Tyrannosauridae)". Cretaceous Research, 105780. doi:10.1016/j.cretres.2023.105780

Titus, A. L., Knoll, K., Sertich, J. J., Yamamura, D., Suarez, C. A., Glasspool, I. J., ... & Roberts, E. M. (2021). "Geology and taphonomy of a unique tyrannosaurid bonebed from the upper Campanian Kaiparowits Formation of southern Utah: implications for tyrannosaurid gregariousness". PeerJ, 9, e11013. doi:10.7717/peerj.11013

Voris, J.T., Therrien, F., Zelenitzky, D.K., Brown, C.M. (2020). "A new tyrannosaurine (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388

Warshaw, E.A. & Fowler, D.W. (2022). "A transitional species of Daspletosaurus Russell, 1970 from the Judith River Formation of eastern Montana". PeerJ. 10. e14461. doi:10.7717/peerj.14461

Yun, C. G. (2022). "Frontal bone anatomy of Teratophoneus curriei (Theropoda: Tyrannosauridae) from the Upper Cretaceous Kaiparowits Formation of Utah". Acta Palaeontologica Romaniae, 18, 51-64. doi:10.35463/j.apr.2022.01.06