Prosaurolophus: Różnice pomiędzy wersjami
(wiek + nowa tabelka; hasło wymaga poprawy) |
|||
| Linia 12: | Linia 12: | ||
|miejsce = [[Kanada]] - Alberta | |miejsce = [[Kanada]] - Alberta | ||
| − | <small>([[formacja]] [[Dinosaur Park]])</small> | + | <small>(górne pokłady [[formacja|formacji]] [[Dinosaur Park]])</small> |
<hr> | <hr> | ||
[[USA]] - Montana | [[USA]] - Montana | ||
| − | <small>( | + | <small>(górne pokłady formacji [[Two Medicine]] i formacja [[Bearpaw]])</small> |
|czas = {{Występowanie|75.8|74}} | |czas = {{Występowanie|75.8|74}} | ||
ok. 75,8<ref>Eberth, D. A., Evans, D. C., Ramezani, J., Kamo, S. L., Brown, C. M., Currie, P. J., & Braman, D. R. (2023). "Calibrating geologic strata, dinosaurs, and other fossils at Dinosaur Provincial Park (Alberta, Canada) using a new CA-ID-TIMS U–Pb geochronology". Canadian Journal of Earth Sciences. [[doi:10.1139/cjes-2023-0037]]</ref>-74 <ref>Drysdale i in., 2019</ref>[[Ma]] <br> | ok. 75,8<ref>Eberth, D. A., Evans, D. C., Ramezani, J., Kamo, S. L., Brown, C. M., Currie, P. J., & Braman, D. R. (2023). "Calibrating geologic strata, dinosaurs, and other fossils at Dinosaur Provincial Park (Alberta, Canada) using a new CA-ID-TIMS U–Pb geochronology". Canadian Journal of Earth Sciences. [[doi:10.1139/cjes-2023-0037]]</ref>-74 <ref>Drysdale i in., 2019</ref>[[Ma]] <br> | ||
| Linia 37: | Linia 37: | ||
|grafika = Prosaurolophus Maximus.jpg | |grafika = Prosaurolophus Maximus.jpg | ||
|podpis = Rekonstrukcja głowy ''Prosaurolophus''. Autor: Steveoc 86 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_Maximus.jpg] | |podpis = Rekonstrukcja głowy ''Prosaurolophus''. Autor: Steveoc 86 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_Maximus.jpg] | ||
| − | |||
|PorównanieGrupa = | |PorównanieGrupa = | ||
|PorównanieDługość = | |PorównanieDługość = | ||
| + | |mapa = | ||
| + | <display_points type="terrain" zoom=4> | ||
| + | 49.2°N 110.4°W~lokalizacja formacji Dinosaur Park. | ||
| + | 48°04′27″N 112°17′58″W~lokalizacja formacji Two Medicine. | ||
| + | 48°15′0″N 109°30′0″W~lokalizacja formacji Bearpaw. | ||
| + | </display_points> | ||
}} | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | + | ''Prosaurolophus'' był rodzajem dużego [[Hadrosauridae|hadrozauryda]] z grupy [[Saurolophinae|hadrozaurów płaskogłowych]], żyjącego drugiej połowie epoki późnej kredy na terenie obecnych Kanady i USA. Pomimo znalezienia licznego materiału kopalnego, takson ten pozostaje stosunkowo słabo zbadany. | |
| − | == | + | ==Etymologia== |
| − | + | Nazwa rodzajowa oznacza "przed ''[[Saurolophus]]''", gdyż początkowo uznawano ten rodzaj za przodka opisanego wcześniej zaurolofa. Epitet gatunkowy ''maximus'' oznacza "największy", co odnosi się do jego dużych rozmiarów. | |
| − | + | ==Historia odkryć== | |
| + | Szczątki prozaurolofa zostały znalezione w górnych pokładach kanadyjskiej [[formacja|formacji]] [[Dinosaur Park]] przez słynnego amerykańskiego paleontologa [[Barnum Brown|Barnuma Browna]] w 1915 roku, a już rok później przez niego opisane. Okolica pyska odnalezionej wtedy czaszki była zdeformowana, w taki sposób, że wyglądała na dłuższą, niż w rzeczywistości była. Nieuszkodzoną czaszkę wraz z kompletnym szkieletem pozaczaszkowym w 1924 roku odnalazł słynny kanadyjski paleontolog [[William Parks]]. Od odkryć wspomnianych naukowców odnaleziono liczne (ponad 20 osobników) szczątki należące do tego gatunku, m.in. 3 czaszki należące do młodocianych przedstawicieli ''S. maximus'' odkryte w pokładach formacji [[Bearpaw]], młodszej od Dinosaur Park (Drysdale i in., 2019). | ||
| − | == | + | Znany amerykański paleontolog [[John Horner]] w 1992 roku opisał z pokładów formacji [[Two Medicine]] z Montany pozostałości kilku przedstawicieli rodzaju ''Prosaurolophus'' i uznał je za należące do nowego gatunku, który nazwał ''P. blackfeetensis''. Od gatunku typowego wyróżniać się miał różnicami w wyglądzie grzebienia oraz wyższą i nachyloną pod ostrzejszym kątem trzewioczaszką (Horner, 1992). Jednakże późniejsze badania stwierdziły, że różnice te nie są wystarczające do wydzielenia nowego gatunku i mieszczą się w zakresie zmienności osobniczej ''P. maximus'' , przez co ''P. blackfeetensis'' obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego, tym samym poszerzając jego zasięg geograficzny oraz czasowy (McGarrity i in., 2013). |
| − | + | ||
| + | ==Materiał kopalny== | ||
| + | [[Plik: Prosaurolophus maximus, Red Deer River, Alberta, collected 1921 by Levi Sternberg - Royal Ontario Museum - DSC09845.JPG|thumb|300px|Szkielet ''P. maximus'' na wystawie w Królewskim Muzeum w Ontario. Autor zdjęcia: Daderot [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_maximus,_Red_Deer_River,_Alberta,_collected_1921_by_Levi_Sternberg_-_Royal_Ontario_Museum_-_DSC09845.JPG].]] | ||
| + | [[Holotyp|Holotypem]] ''P. maximus'' jest okaz AMNH 5386 - stosunkowo kompletna, lecz zdeformowana w okolicy pyska czaszka. Materiał przypisany to liczne inne czaszki i elementy szkieletu pozaczaszkowego, m.in. MOR 454 (niekompletna, [[dysartykułowany|dysartykułowana]] czaszka, okaz typowy ''P. blackfeetensis''). | ||
| + | |||
| + | ==Budowa i paleobiologia== | ||
| + | [[Plik: Prosaurolophus maximus.png|thumb|300px|Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Connor Ashbridge [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_maximus.png].]] | ||
| + | Prozaurolof był jednym z roślejszych dinozaurów kaczodziobych. Wyglądem przypominał nieco inne hadrozaury płaskogłowe, takie jak [[Brachylophosaurus|brachylofozaur]], czy zaurolof. Wyróżniał się niewielkim, lekko wygiętym grzebieniem tworzonym przez kości nosowe. | ||
| + | |||
| + | Podobnie jak inne hadrozaurydy , prozaurolof był roślinożercą, najprawdopodobniej odżywiającym się prawdopodobnie liśćmi i innymi zielnymi częściami roślin iglastych (McKellar i in., 2019). W rozdrabnianiu pokarmu pomagał mu szeroki dziób, za którym znajdowały się 4 baterie zębowe, które razem z wydatnymi policzkami pozwalały na żucie pokarmu. Zazwyczaj czworonożny, w razie potrzeby zapewne potrafił poruszać się na 2 nogach. | ||
==Środowisko życia== | ==Środowisko życia== | ||
| − | Szczątki ''P. maximus'' znaleziono | + | Szczątki ''P. maximus'' znaleziono zarówno na terenach dzisiejszej Kanady (Alberta, formacja Dinosaur Park) jak i USA (Montana, formacje Two Medicine i Bearpaw |
| + | [[Plik: Dinosaur park formation fauna.png|thumb|300px|Wielcy roślinożercy formacji Dinosaur Park. Prozaurolof znajduje się po prawej stronie, w tle, na lewo od stada styrakozaurów. Autor: Julius T. Csotonyi. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dinosaur_park_formation_fauna.png].]] | ||
| + | Pierwsza formacja stanowi pozostałości rzeki płynącą niegdyś równiną zalewową. Gdy Morze Dalekiego Zachodu posuwało się na zachód, były to tereny bagniste o klimacie cieplejszym niż dzisiejsza Alberta, bez mrozów. Iglaki dominowały w koronach lasów, w podszyciu rosły paprotniki i rośliny kwiatowe. Odnaleziono także szczątki m.in.: [[Ceratopsia|ceratopsów]] - [[Centrosaurus|centrozaura]], ''[[Styracosaurus|Styracosaurus albertensis]]'' i [[Chasmosaurus|chasmozaura]], innych kaczodziobych - [[Corythosaurus|korytozaura]], [[Lambeosaurus|lambeozaura]] i [[Parasaurolophus|parazaurolofa]], [[Ankylosauria|ankylozaurów]]- [[Edmontonia|edmontonii]] i [[Euoplocephalus|euoplocefala]] i [[Tyrannosauridae|tyranozaurydów]] - [[Gorgosaurus|gorgozaura]]. | ||
| − | + | Tereny Two Medicine leżały daleko od morza i wyżej niż Dinosaur Park, było tam mniej wilgotno. Tam odnaleziono także szczątki m.in.: płazów - albanerpetont, habrozaur, ceratopsów - ''S. ovatus'', czy [[Einiosaurus|einiozaura]], innych hadrozaurów - [[Maiasaura|majazaury]], [[Gryposaurus|grypozaura]', teropodów - [[Bambiraptor|bambiraptora]] , [[Daspletosaurus|daspletozaura]] i kilku innych dinozaurów. | |
| − | + | Osady formacji Bearpaw są ubogie w skamieniałości dinozaurów, ale znamy z niej kilka rodzajów np: daspletozaura, [[Stegoceras|stegocerasa]], czy edmontonię. Znane są z niej za to liczne pozostałości gadów morskich: plezjozaurów np: ''Albertonectes'',czy ''Dolichorhynchops'', mozazaurów tj. ''Mosasaurus'' i ''Tylosaurus'' oraz morskich żółwi. | |
==Klasyfikacja== | ==Klasyfikacja== | ||
| Linia 91: | Linia 108: | ||
<small>Brown, B. (1916). "A new crested trachodont dinosaur, ''Prosaurolophus maximus''". Bulletin of the AMNH; v. 35, article 37. | <small>Brown, B. (1916). "A new crested trachodont dinosaur, ''Prosaurolophus maximus''". Bulletin of the AMNH; v. 35, article 37. | ||
| − | Drysdale, E. T., Therrien, F., Zelenitsky, D. K., Weishampel, D. B., & Evans, D. C. (2019). "Description of juvenile specimens of ''Prosaurolophus maximus'' (Hadrosauridae: Saurolophinae) from the Upper Cretaceous Bearpaw Formation of southern Alberta, Canada, reveals ontogenetic changes in crest morphology". Journal of Vertebrate Paleontology, 38(6), e1547310. | + | Drysdale, E. T., Therrien, F., Zelenitsky, D. K., Weishampel, D. B., & Evans, D. C. (2019). "Description of juvenile specimens of ''Prosaurolophus maximus'' (Hadrosauridae: Saurolophinae) from the Upper Cretaceous Bearpaw Formation of southern Alberta, Canada, reveals ontogenetic changes in crest morphology". Journal of Vertebrate Paleontology, 38(6), e1547310. [doi:10.1080/02724634.2018.1547310] |
| + | |||
| + | Horner, J. R. (1992). "Cranial morphology of Prosaurolophus (Ornithischia: Hadrosauridae) with descriptions of two new hadrosaurid species and an evaluation of hadrosaurid phylogenetic relationships". Museum of the Rockies Occasional Paper. 2: 1–119. | ||
| + | |||
| + | McGarrity, C. T.; Campione, N. E.; Evans, D. C. (2013). "Cranial anatomy and variation in Prosaurolophus maximus (Dinosauria: Hadrosauridae)". Zoological Journal of the Linnean Society. 167 (4): 531–568 [https://doi.org/10.1111%2Fzoj.12009] | ||
| + | |||
| + | McKellar, R. C.; Jones, E.; Engel, M. S.; Tappert, R.; Wolfe, A. P.; Muehlenbachs, K.; Cockx, P.; Koppelhus, E. B.; Currie, P. J. (29 November 2019). "A direct association between amber and dinosaur remains provides paleoecological insights". Scientific Reports. 9 (17916): 17916. [https://doi.org/10.1038%2Fs41598-019-54400-x] | ||
Prieto-Márquez, A. (2010). "Global phylogeny of Hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods." Zoological Journal of the Linnean Society, 159: 435–502. | Prieto-Márquez, A. (2010). "Global phylogeny of Hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods." Zoological Journal of the Linnean Society, 159: 435–502. | ||
| Linia 118: | Linia 141: | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
[[Kategoria:Kampan]] | [[Kategoria:Kampan]] | ||
| − | |||
[[Kategoria:Do poprawy - niezajęte]] | [[Kategoria:Do poprawy - niezajęte]] | ||
Wersja z 22:00, 25 gru 2023
Do aktualizacji (za Prieto-Márquez et al. 2014; Drysdale et al. 2019; Horner 1992; McGarrity et al. 2013).
| Autor: | Jakub Starzyński |
| Korekta: | Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński |
| Prosaurolophus (prozaurolof) | |
|---|---|
| Długość | 9 m |
| Masa | 2-3,5 t |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | Kanada - Alberta
(górne pokłady formacji Dinosaur Park) USA - Montana (górne pokłady formacji Two Medicine i formacja Bearpaw) |
| Czas |
ok. 75,8[1]-74 [2]Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja głowy Prosaurolophus. Autor: Steveoc 86 [4] | |
| Mapa znalezisk | |
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Prosaurolophus był rodzajem dużego hadrozauryda z grupy hadrozaurów płaskogłowych, żyjącego drugiej połowie epoki późnej kredy na terenie obecnych Kanady i USA. Pomimo znalezienia licznego materiału kopalnego, takson ten pozostaje stosunkowo słabo zbadany.
Etymologia
Nazwa rodzajowa oznacza "przed Saurolophus", gdyż początkowo uznawano ten rodzaj za przodka opisanego wcześniej zaurolofa. Epitet gatunkowy maximus oznacza "największy", co odnosi się do jego dużych rozmiarów.
Historia odkryć
Szczątki prozaurolofa zostały znalezione w górnych pokładach kanadyjskiej formacji Dinosaur Park przez słynnego amerykańskiego paleontologa Barnuma Browna w 1915 roku, a już rok później przez niego opisane. Okolica pyska odnalezionej wtedy czaszki była zdeformowana, w taki sposób, że wyglądała na dłuższą, niż w rzeczywistości była. Nieuszkodzoną czaszkę wraz z kompletnym szkieletem pozaczaszkowym w 1924 roku odnalazł słynny kanadyjski paleontolog William Parks. Od odkryć wspomnianych naukowców odnaleziono liczne (ponad 20 osobników) szczątki należące do tego gatunku, m.in. 3 czaszki należące do młodocianych przedstawicieli S. maximus odkryte w pokładach formacji Bearpaw, młodszej od Dinosaur Park (Drysdale i in., 2019).
Znany amerykański paleontolog John Horner w 1992 roku opisał z pokładów formacji Two Medicine z Montany pozostałości kilku przedstawicieli rodzaju Prosaurolophus i uznał je za należące do nowego gatunku, który nazwał P. blackfeetensis. Od gatunku typowego wyróżniać się miał różnicami w wyglądzie grzebienia oraz wyższą i nachyloną pod ostrzejszym kątem trzewioczaszką (Horner, 1992). Jednakże późniejsze badania stwierdziły, że różnice te nie są wystarczające do wydzielenia nowego gatunku i mieszczą się w zakresie zmienności osobniczej P. maximus , przez co P. blackfeetensis obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego, tym samym poszerzając jego zasięg geograficzny oraz czasowy (McGarrity i in., 2013).
Materiał kopalny
Holotypem P. maximus jest okaz AMNH 5386 - stosunkowo kompletna, lecz zdeformowana w okolicy pyska czaszka. Materiał przypisany to liczne inne czaszki i elementy szkieletu pozaczaszkowego, m.in. MOR 454 (niekompletna, dysartykułowana czaszka, okaz typowy P. blackfeetensis).
Budowa i paleobiologia
Prozaurolof był jednym z roślejszych dinozaurów kaczodziobych. Wyglądem przypominał nieco inne hadrozaury płaskogłowe, takie jak brachylofozaur, czy zaurolof. Wyróżniał się niewielkim, lekko wygiętym grzebieniem tworzonym przez kości nosowe.
Podobnie jak inne hadrozaurydy , prozaurolof był roślinożercą, najprawdopodobniej odżywiającym się prawdopodobnie liśćmi i innymi zielnymi częściami roślin iglastych (McKellar i in., 2019). W rozdrabnianiu pokarmu pomagał mu szeroki dziób, za którym znajdowały się 4 baterie zębowe, które razem z wydatnymi policzkami pozwalały na żucie pokarmu. Zazwyczaj czworonożny, w razie potrzeby zapewne potrafił poruszać się na 2 nogach.
Środowisko życia
Szczątki P. maximus znaleziono zarówno na terenach dzisiejszej Kanady (Alberta, formacja Dinosaur Park) jak i USA (Montana, formacje Two Medicine i Bearpaw
Pierwsza formacja stanowi pozostałości rzeki płynącą niegdyś równiną zalewową. Gdy Morze Dalekiego Zachodu posuwało się na zachód, były to tereny bagniste o klimacie cieplejszym niż dzisiejsza Alberta, bez mrozów. Iglaki dominowały w koronach lasów, w podszyciu rosły paprotniki i rośliny kwiatowe. Odnaleziono także szczątki m.in.: ceratopsów - centrozaura, Styracosaurus albertensis i chasmozaura, innych kaczodziobych - korytozaura, lambeozaura i parazaurolofa, ankylozaurów- edmontonii i euoplocefala i tyranozaurydów - gorgozaura.
Tereny Two Medicine leżały daleko od morza i wyżej niż Dinosaur Park, było tam mniej wilgotno. Tam odnaleziono także szczątki m.in.: płazów - albanerpetont, habrozaur, ceratopsów - S. ovatus, czy einiozaura, innych hadrozaurów - majazaury, [[Gryposaurus|grypozaura]', teropodów - bambiraptora , daspletozaura i kilku innych dinozaurów.
Osady formacji Bearpaw są ubogie w skamieniałości dinozaurów, ale znamy z niej kilka rodzajów np: daspletozaura, stegocerasa, czy edmontonię. Znane są z niej za to liczne pozostałości gadów morskich: plezjozaurów np: Albertonectes,czy Dolichorhynchops, mozazaurów tj. Mosasaurus i Tylosaurus oraz morskich żółwi.
Klasyfikacja
| Kladogramy są powszechnym sposobem przedstawiania hipotez o pokrewieństwach między organizmami. Ich interpretacja wymaga pewnych umiejętności, dlatego też dowiedz się Jak czytać kladogramy. |
| Saurolophini |
| ||||||||||||||||||
Kladogram ukazujący relacje Prosaurolophus w obrębie Saurolophini (za: Prieto-Márquez et al., 2014.[3]).
Spis gatunków
| Prosaurolophus | Brown, 1916 |
| P. maximus | Brown, 1916 |
| = P. blackfeetensis | Horner, 1992 |
Bibliografia
Brown, B. (1916). "A new crested trachodont dinosaur, Prosaurolophus maximus". Bulletin of the AMNH; v. 35, article 37.
Drysdale, E. T., Therrien, F., Zelenitsky, D. K., Weishampel, D. B., & Evans, D. C. (2019). "Description of juvenile specimens of Prosaurolophus maximus (Hadrosauridae: Saurolophinae) from the Upper Cretaceous Bearpaw Formation of southern Alberta, Canada, reveals ontogenetic changes in crest morphology". Journal of Vertebrate Paleontology, 38(6), e1547310. [doi:10.1080/02724634.2018.1547310]
Horner, J. R. (1992). "Cranial morphology of Prosaurolophus (Ornithischia: Hadrosauridae) with descriptions of two new hadrosaurid species and an evaluation of hadrosaurid phylogenetic relationships". Museum of the Rockies Occasional Paper. 2: 1–119.
McGarrity, C. T.; Campione, N. E.; Evans, D. C. (2013). "Cranial anatomy and variation in Prosaurolophus maximus (Dinosauria: Hadrosauridae)". Zoological Journal of the Linnean Society. 167 (4): 531–568 [5]
McKellar, R. C.; Jones, E.; Engel, M. S.; Tappert, R.; Wolfe, A. P.; Muehlenbachs, K.; Cockx, P.; Koppelhus, E. B.; Currie, P. J. (29 November 2019). "A direct association between amber and dinosaur remains provides paleoecological insights". Scientific Reports. 9 (17916): 17916. [6]
Prieto-Márquez, A. (2010). "Global phylogeny of Hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods." Zoological Journal of the Linnean Society, 159: 435–502.
http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=7138&Itemid=67
http://en.wikipedia.org/wiki/Prosaurolophus
http://en.wikipedia.org/wiki/Dinosaur_Park_Formation
http://en.wikipedia.org/wiki/Two_Medicine_Formation
http://www.wikidino.com/?page_id=1061
- ↑ Eberth, D. A., Evans, D. C., Ramezani, J., Kamo, S. L., Brown, C. M., Currie, P. J., & Braman, D. R. (2023). "Calibrating geologic strata, dinosaurs, and other fossils at Dinosaur Provincial Park (Alberta, Canada) using a new CA-ID-TIMS U–Pb geochronology". Canadian Journal of Earth Sciences. doi:10.1139/cjes-2023-0037
- ↑ Drysdale i in., 2019
- ↑ Augustynolophus
![[4]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_Maximus.jpg){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_maximus,_Red_Deer_River,_Alberta,_collected_1921_by_Levi_Sternberg_-_Royal_Ontario_Museum_-_DSC09845.JPG){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_maximus.png){kind=link}
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dinosaur_park_formation_fauna.png){kind=link}